Téere ci murit

Bii téere nag am ay liggéey yu néew yu ci des

Bii mooy teereb Irwaaun nadiim min hathbi hubil xadiim, di ci maanaa nàndalug aji naanaale ji(ki ngay toogal di naan) ci ndox mu neexum sopp jëwrinu yonant bi , di xam-xamu jaloore bu nu gàttal mu ñeel nag ki bëgg a am ab xam-xam ci dundug sëriñ Ahmadu Bamba yal na yàlla dolli gërëmam ci moom ,te jariñ ñu ci,amiin. Ki ko taalif it di ku xeebu ku aajowoo ndimbalul boroomam ak yermaandeem,tey yaakaar ci moom mu jéggal ko ay bàkkaaram,te làqal ko ay ayibam,yi feeñ ak yi nëbbu,fii ak fan jëm,di Muhammadul Amiin JOOP doomi sheex Ahmadu JOOP mu dagana,yal na leen yàlla boole jéggal. Di it taalibeb sëriñ Tuubaa, yal na ko yàlla gërëm te jariñ ñu ci moom,amiin. Maa ngi ñaan yàlla mu musal ma ci saytaane mu nu jam mi,di tàmblee nag samay wax ak jëf ci turam wu tedd wi,moom mi yor yërmaande ju yaatu ji matale mbindeefam yi ci àdduna,te di ko jagleel ñi ko soob ca àllaaxira,yal na yàlla dolli mucc ak xeewal ci sunu sang,Muhammad,ak ñoñam aki saabaam.

Aji xeebu ju yitewoo yërmaandey boroomam,ak ndimbalam ci ligeeyal yarkatam bii dib soppeem(di sëriñ Tuubaa) - aji xeebu jooju di Muhammadul Amiin JOOP doomi Sheex Ahmadu JOOP mu Dagana, nee na: ag cant ñeel na yàlla miy leeral àddinaam ji ci walliyoom yi,di feeñalati ci ñoom yoonu yonantam yiy gindee,yoon woowu di wu weetal yàlla ak jaamu ko,mooy yoonuw boroom xel yiy dàq lu dul yàlla ci seeni xel,tey jànge ag njub ca yooyale imam,ci jox leen seen bopp,jébbal leen seeni mbir. Ndax kat ñooñooy ñi yàlla naan ci alxuraan: ulaayikal lathiina hadaahumul laahu fabi hudaahumuqtadih muy ci maanaa ñooñooy ñi yàlla gindi kon royal ci seenug gindi.

Di julli tey sëlmël ci yonant bi.

Leegi nag ginaaw yàlla day xéewale xarnu bu ne aw waliyu wu koy gindi di ko won yoonu jub ,di ko tee jàdd, nun waa xarnub fokk ñeent nag mu defal nu,xeewal gu tollu ne sunu mbeg mii di sunub sëriñ tey sëriñub julit ñi Ahmadu doomi Muhammad doomi Habiibullaah yal na ko yàlla wattu te wattul ko,te gërëmi jëfam,te méngoo ko,moom nag mbooloo maa’ng ko gën a xame ci turu sheex Ahmad Bamba MBAKKE Xaadimur rasuul.

Bi loolu amee ma bëggoon a leeral as lëf cig dundam ñeel ki nar a ñëw ginaawam,te bëgg a xam dara ciy mayam. Man nag maa ngi giñ ci yàlla dellu di ci giñaat naan dey xam naa ni xawma te du ma ci man a wax mbaa indi lu dul la gën a neew,la gën a bari moom bu ko xalaat,ndax manu ma ko ba koy def.

Waaye nag dinaa jeem a nooyal yoon wi,ba ku bëgg te yàlla ubbi ko barilub xam-xamam, yinkiiwal ko jariñ jaamam yi ngir sàkku ci ngërëmam,bu ñewee man cee jaar,ndax kat am na ci addiiz mu sell mi: mbindeef yi njabootug yàlla lanu ,ki ci yàlla gën a bëgg mooy ki ci ëpp njariñ ci njabootam gi. Nee nanu ku taarixal aw walliyu mel na ni dundal nga ko. Kon am leen gàttalug jaloore (jaloore mooy taariix walla histoire) gii ma tudde irwaaun nadiim min hathbi hubil xadiim, may ñaan nag képp ku ci gis lu ko yeemut, mu xam ne gàttub jéegoo ma tooñ,mu jeggalul ma yàlla te suturaal ma,te bañ koo ngàññi,ndax kat da na ci gisi leneen lu bari lu koy yeem, lu man a wecci loolu ko yeemutoon, ndax teere bii ab muxaddima rekk la ( ag jiital) teere degg bi mooy minanul baaqiil qadiim fii maathiris zheixil xadiim muy ci maanaa xeewali aji des jiy aji jiitu,ci ngëneeli sheexul xadiim.

Doomam ja sheex Muhammadul Bashiir defoon ko,yal na ko yàlla sàmmu te guddalu fanam,te jariñ ci lu bari jullit ñi ni baayam,moom dey teere bu boole la te wattu,te dib dër bu naat ñeel ku bëgguw yiw te di ci dox. Yal na ko yàlla mottali te nangu ko,te tas ko ci àddina bi,muy ndaxañteefam ëlëg ca àllaaxira,tey lu nu koy fàttalikoo ginaawam ci fii fi àdduna,ci barkeem ak ci barkeb ki ko taalif ak kim ko taalifal,yal na nu yàlla nangul,te nangul nu sunub teere,matal ko te tas ko moom itam. Moom kat yàlla mooy aji kawe jiy boroom ngëneel ak tawfeex,tey borom li fii ak la fee.

gu njëkk gi ci xamale kuy sëriñ bi aki mbiram ba bi waajuram wu goor làqqoo

Sëriñ baa ngi gane àdduna - ci li nu wax – ci atum junni ak ñaat teemeer ak juroom ñaar fukk 1270 g, am ñu ne atum junni ak ñaat teemeer ak juroom ñaar fukk ak ñaar 1272g,ca kër waajuram wu goor ca Mbakke Bawal ,mu nekk leegi ca wetu yoonu saxaar ga. Boroom xam-xam bu mag bi nuy wax Alhaaji Hamidin doomi Usmaan Alfuutiyu Altilriyu nee na: (( sëriñ baa ngi gane àdduna moom mi sunnawoo sunnas yonnant bi,ci atum sharaha,muy 1270g làqu atum shumoos muy 1346 g te booba mi ngi am juroom ñaar fukki at ak ñeent mel ni ay jant. Am ñu ne juroom ñaar fukk ak ñaar,ci guddig àllarba ci ñaar fukki fani muharram)).

Moom sëriñ bi bi mu ganee àdduna waajuram wu jigeen a ko yoroon bam mat a jàngi, Mu tudoon nag Amadu doomi Muhammad doomi Habiibullaah doomi Muhammadul kabiir mom Habiiballaah mu njëkk ma doomi Muhammadul Xayri,ak Muhammadul Kabiir,Muhammadul Kabiir mii mooy ki niy wooye Maharam,mooy ki sanc Mbakke Bawal atum 1194 g ,ci li nu wax,waaye dëkkewu ko woon da faa ba woon ab taawam Muhammudu Farimata,magi habiibullaah waaye bokkunu nday,moom nag sëñ Maharam mii daa desoon Jolof,fa la làqqoo nu denci ko fa,di ko siaare.

Mi ngi askanoo nag ci tukkloor,ay waajuram a ngi bawoo Fuuta,dem Jolof, siw na itam ne ñoom Gànnaar lan bawoo dem, Fuuta,seeni doomi baay tëx ci naar yi ñooy ñoñu Moodi Nalla, ñoom nee nanu ay serif lanu.Sama mag sama sëriñ sheex Muxtaar binta Loo,doomi sheex Iraahiima sëriñub Njumri Loo nettali na ma ne degg na ci sëriñ bi luy dëgëral loolu,mu ne bis nekk na fa sëñ ba nuy waxtaan ba tudd ag giir ci naar yi,gu niy askanale ag cëriif,sëñ bi ne ko xanaa xamoo ne ñooñu suniy mbokk lanu,mu ne ci noonu la xame ne ñoom ay sëriif lan.

Man nag li may wax mooy seenug cëriif bu nu ko waxutoon te deggeesu ko it,seen jikko yu rafet tegtale na ko,muy tedd gu ànd ak yaatug dënn,ak lewet gu ànd ak njàmmaar,ak jublu ciw yiw,ak bañ jikko yu suufe yi,ak diinewu gu dëggu.

Yaayam soxna Jaaratul Laahi Maryama BUSO doomi Muhammad mom Muhammad mom Hammaad mom Alliyu Albusobiyu, ñooñii seenug cëriif lu wér la, ñi ngi cosaanoo ca Imaam Hasan mom Alliyu ibnu Abii Taalib karramal laahu wajhahuu,kon sëñ bi serif la ci nday ak ci baay. Lenn ci samay doomi baay tëx nettali na ma te moom ku dañ kumpa la ci suufus Fuuta ,mu ne dox na bis juge ci dëkk bu ndaw bu nu naan Bukke jëm fun naan Mbumbe péeyub Filaaw,nee na mu romb ci ay gent yu ñu ne ko ñooy fi Mbakke-makke yi dëkke woon.

Am na ku ma nettali ci ñi sant Ba,ne Mbakke-mbakke yi seeni doomi baay tëx lanu,kaaf gi nekk ci Mbakke ag Haa la woon muy haa giy mujj ci ba,wolof yi def ko kaaf,waaye wax jooju ju doyadi la fi man,li nu jortu daal mooy aw sant wu yàgg la niki santi ajam yi,(ajam mooy ku dul araab),li fi ne daal mooy ñaari wax yi bu ci ne dëgër na te am na màndargaam dëgg. Waaye Buso-boso yi ñoom seen cosaan Fuuta la ca fa niy wax Golare, barab yii yepp it yu jegee lanu,barab yii it,ak wax yi ci am,am nanu màndargay dëgg,yuy tegtale teddgay ñaari askan yi. Bi sëriñ bi tollee ci war a jàngi,wayjuram dal di koy jébbal nijaayam Muhammad doomi Muhammad BUSO mbokkum ndayam ju tedd ju yiw ja. Mu tàmbli koo jàngal ba mu màgu’s lëf ,tàmblee yewwu, mu jebbal ko moom itam nijaayam,sëriñ Tafsiir Mbakke Ndumbe doomi Muhammadu Soxna BUSO doomi Muhammadul Kabiir mi nu tuddoon,moom mooy mbokkum maami sëriñ bi ju jigeen,ndayi wayjuram wu jigeen,soxna Asta Waalo. Nu daan nekk foofa fa moom ca Mbakke bu noor baa, bu nawet baa lu ci ëpp danu daa dem jolof, ba bi Tafsiir mii làqoo te booba sëriñ baa ngi jeggee mokkal. Kenn ci ñunu woolu ñi nettali na ma ne, sëriñ bi nettali na ko ne àlliwaam a ngi tulloon ci latajjidanna bi jànglekatam boobu di làqu,mu dal di dellu ca wayjur wa, dal di farlu ci njàng mi ba mokkal alxuraan , def tajwiid ak tas-hiih,ca ña ko daa defale ca jamono jooja, loolu lepp ci wetu baayam,daa wul tàggalikook moom lu dul lu neew,ndaxte magam Muhammad Jaara dafa nekkoon ca kenn ca tas-hiihkat ya ca yeneen dëkk ya.Bu ko defee leeg-leeg amaa na mu jaar fa nekk faak moom weer,walla ñaar,doog a dellu,booba ña nga Saalum,ca jamonoy jihaadkat boobu di Mabba Jaxu,ndax kat booba ñoñam Mabba boole woon na leen ca ñam pangoon jëme Saalum,nga xam ne Bawal ak Jolof daanaka bawu fa kenn.

Bi mu faatoo nag moom Mabba nit ñi dal di dellu seeni dëkk , waajuram wi moom itam dellusi ci ñi doon dellusi ànd ak Latjoor. Ci noonu nijaayam akug njabootam des foofa,sëriñ bi it bokk ci,ngir jàng xam-xam,noonu mu tàmbli di jàng ci baay tëxam,Samba Tukkloor KA doomi bàjjani baayam,bi mu jàngee ci moom dali xam-xam,tàmblee ñawu’s lëf la dellu ca baayam,te booba ma nga Paataar,benn dëkk bu ndaw bu nekk ca wetu njéndul Amadi Yala,dëkkuwaayub Latjoor ca joojale jamono.Ndax moom sëñ Mammoor daa defoon ku Latjoor fonkoon lool,daa ko laaj tey diisook moom,waaye moom sëñ Mammoor bëggutoon a dëkk ak moom,ndaxte du woon ku xemmeem seen alal ji,du caageenug seen teddngay nguur gi,li ko loruloo woon ci mu dëppoo ak ñoom ak a mudaaranteek ñoom mooy njaboot gi mu yoroon,bu ko defee Latjoor daa ko dëkkal ci wetam,waaye sëñ bi daawul nangoo dëkk ak moom,moom kay day dëkk ca wetu péey ba mu ne rekk,ndax da daa jàng ak a jàngale,te jàng ak a jàngale neexoowut aki buur,li fi ne daal ca wetam la dëkke woon,nga xam ne su ko soxlaa ñëw ci lu dulub coona.

Ci noonu sëñ bi nekk ak waajuram,di jàng ci moom te di farlu ci mokkal gi,ak xereñe gi ak dégg-dégglu gi,ba faf raw ci fann yi. Ci biib diir it daa na ci def leeg-leeg mu seeti sëñ Xaali Majaxate Kala,moom mi dëkke woon fa péey baak Lajoor,di woon ku raw ci fanni xam-xam yi rawati na làkkuw araab,di ku siiw ci man a woy,bu ko defee muy xamlu ci moom araab,leeg-leeg it mu daa ko indili woy,yu mu def ngir mu toppal ko “lihraab” ba ak araabe ga,ak “harool” ba,leeg-leeg mu genneel ko ci’b yàq,ba mujj sëñ bi far ko raw, mu mujj saa su ko wonatee lenn ci woyam yooyu,mu ni ko indil ma ko ma mokkal ko,mu mujj toppalatu ko waaye day mokkal lim koy indil,nii la nekke woon ak Xaali.

Amoon na fa it beneen boroom xam-xam ci waa-gànnaar yi,dëkke woon Njaañ, tuddoon Muammad mom Muhammadul Kariim,bokkoon ci giirug Daymaan,ci doomi Seyidil Faadal yi, ñu gënon koo xam nag ci turu Muhammadul Yadaali,waaye bokkul ak ki def teere bi nu naan Zahabul Ibriiz ci tafsiir,ndax kooku am Yadaalim Daymaan mu yàgg la . Sëñ bi bariwaa na lu mu ko daa dikkal,di jàng ci moom xam-xamu Bayaan(xam-xamu wax ju rafet),yaakaar naa ne nee na it – ci lenn li mu nu daa nettali yàlla a xam - ak bu Mantiq (xam-xamu xellu).

Bi wayjur wi xamee ci moom raw geek cawarte geek laabiir gi,mu dal di koy jox mbirum njàngale mi. Bari na lu mu ko daa jàngal ab bind ci kanamam ci teereb boppam ba walla ci teere bu mu dalagul, ngir mu jàngal ko boroom bind boobee walla teere ba, bu ñewee,ngir wóolu gu mu wóolu xam-xamam akug ñawam, sëñ bi it daan ko def,ba li ëpp ci dongay sëñ Mammoor yi mujj féeteseek moo,doylu ci moom,waajur wi ba leen ak moom te bég ci.

Waaye yàggul dara rekk Latjoor tuxoo Kër Amadu Yala,dem Sukeer péeyam ba ca Kajoor,yobbaale sëñ Mammoor mu sanci ca wetam,tudde ko Mbakke Kajoor,sax fa ñaari at dal di wuyyuji boroomam,nee nanu, looloo ngi am ci Muharram,atum 1300g, dëgg naa ci sëñ bi mu ne bi waajur wi tollee ci sukkuraat ,took na fa boppam wàcce fa ab kaamil bisub altine,guddig talaata mu làqqu,nu denci ko Deqale ,di ko siaare,man dey Alhamdu lillaah dem naa fa ba siyaare ko. Bi niy yobbu wayjur wi Deqale muy dëkk bu ndaw ci dëkki Kokki yi,ci wallug Mbaakol,sëñ bi àndon na ca gunge ba,di liiru,bariwaa na bu ko ab gawar bëggee joxuw fasam,mu ne dox a ma gënal,bi mbooloom dëkk bepp dajee di mbooloo mu kenn masta gis,nu jublu ci jullee néew bi,jiital sëñ Tayba Muhammadu Ndumbe Maar SILLA mi nu tuddoon ci buntub seedey ñu mag ñi ñeel kii nuy wax ci moom. Bi nu noppee ci julli gi,ak denci gi,sëñ Tayba digale na nu daje te dal,te xerawlu,ci noonu mu jug, xutba,waar nit ñi,wax wax ju rafet bi miy jaale sëñ bi nit ñi,bi mu noppee ne ana sëñ Bamba,noonu la nu ko daa wooye ñoom,ca jooja jamono,mu wuyyu jug,ma nga woon ca catul mbooloo ma,sëñ Tayba ne ko jegesil ,mu xaw a jege bay degganteek moom,di gisanteek moom,di ko man a toontu ci lu dul muy yekkati kàddoom,dal di yam foofa ngir bañ a jéggi nit ñi,xutbakat bi neeti ko jegesil,mu ne ko maa ngi lay dégg,Sëñ Tayba dal di koy jaale njaal mu rafet,ne man nag dama doon sàkku nu ànd ci mbooloo mu màgg mu sa moroomi waajur wii,ngir nu seeti Latjoor,jaale ko sa waajur wi,jaale gu ko man a dëfal,ngir kat moom ab xaritam la woon,dib soppeem,te dib sëriñam,daa diisook moom,bu ko defee nu waxtaan ak moom ci yaw,sampu la fa moom,ba mu man laa teg fam tegoon sa Baay,bu ko defee doo gis ci moom lu dul aw yiw ak teraanga,lii daal mooy sama xalaat,yaw nag luy sa xalaat,sëñ bi ne ko,li aju ci jaale geek dëfal gi maa ngi la ciy sant,te di la ci ñaanalub yool,waaye mbirum seeti ay buuri àdduna moom duma ko def,ndax xemmeemu ma seen àddina ji,te soxlawu ma seen teddnga,teddnga ci yàlla laa koy sàkkoo buurub buur yi,mbooloo ma tiit,tas.

Ña cay ñu baax wax ji da leen a yeem rusloo leen,ndax dëggu gi mu dëggu, tey toroxal way bëgg yi àdduna,juge ci seen doom ju diw waxambaane,tegi tànkam ci seeni wagg te manu ñu ci dara. Bu dee mbooloo mi moom li leen yeem mooy,bañ gi mu bañ teraanga ju teew jii,ak xéewal gu jàppandi gii,nu ne kii daalub dof la,ci loolu sëñ bi def na ñaari dagiiti woy yu rafet te yeeme,bu njëkk bi mooy waxam jii: nee nanub dof laa,ngir wëlbati gi ma wëlbati samab gis wëliif leen ba fam yam ,teewluwu ma ko te woneesu ma ab yaxam jamono ja may liggéey,waaye beneen bi moom mooy wax jii: nee nanu ma jengal jëm ci bunti buur yi,kon dey da nga ami may yu lay jariñ jamono ju ne. Ma ne leen yàlla doy na ma,doyloo naa ko,soxlawu ma lu dul xam-xam ak diine.

Yaakaaru ma te ragalu ma ku dul sama boroom,ndax yàllaay ki may doyluloo te di ma musal. Nu may joyale samay mbir jëme ko ci ñoñ lottu nanu ci seen mbiri bopp,ni miskiin yiy lotte?.

Walla nan la ma bëgg poñatum àdduna bii di jañe,jëm ci dëkkaale ak ñoñ seeni kër mooy dërub saytaane. Su ma dee naqarlu mbaa may bég boroom aras laay woo. Mooy aji dimbali, ji dara dul të,te mooy kiy amal li ko soob. Bu bëggee gaawalum mbir loola gaaw,bu ko nammee yeexal mu yeex ba cib diir.

Yaw mi may yedd bul sonal sa bopp , ndax kat man awma lenn lu ma naqari ci ñàkk àddina. Bu dee sama ayib mooy dëddu gi ma def ci seen poñat mi,kon dey ayib jooju, ju gànjaru la, ju ma dul gecceel.

Waajuram wu jigeen wu tedd waa nga làqqoo Poroxaan ca Saalum nu denc ko fa,jamono ja fa sëñ Mammoor nekkee.

ci nu mu nekke woon ginaaw bi waajur wi làqqoo gërëmul yàlla yal na nekk ci ñoom

Moom sëñ bi,bi waajur wiy dund, nanguwtoon a taxaw mbaa muy taxawal dara,moom daal ci moom rekk la toppoon ,mel ne néew bu nuy sang fu nu ko jëmewul du fa jëm, bi mu làqqoo nag,mu des ca ligeeyam ba mu ko bàyyee woon at ak lu topp, ña fa nekkoon it jàng rekk a leen fa ba woon, du leneen,moom itam ab jàngalekat rekk la woon,waaye loolu teewul woon mu doonoon ku yitewoon a xam gaa ñu baax ñi,ak seeni xam-xam,ak berook a wër,niki ñu baax ñi,mu leen daa junju ciy waxam,ak a feeñali maanaa,ak a yëgg,ba bi ko himma ju kawe ji (himma ci lun man a firi mooy yite) dikalee ,muur ko,mu jug yëggus lëf neeti tekk,dal di woote cig nooy jëme ci mbiram moomu,bi ko mbir mi gënee lëjal nag gën a fees fi moom,gën a rëy,mu dal di biral woote gi.

Dajale mbooloo mi,taxaw fa ñoom xutba leen,sukkandiku ci dokkub dogu,ne leen yeen mbooloo mi ku àndoon ak man, ngir jàng rekk,na laxas jëm ca boppam aki mbokkam,mbaa fa ko soob,man loolu rekk taxatumaa jug,ku bëgg li nu bëgg nag,na toog,dal di leen fay ba dugg ca biir. Waxam jii nag dal di leen ba cig jaaxle, ñenn ñi dem, ña ca des,des fa,am ñuy jeem a tëyye seeni xarit ngir ñu des,ak ñuy xiirtal seen waay ci ñu dem,sëñ bi moom ne tekk rekk,jeemul a tëyye kenn ku bëgg a dem,ba mujj li ëpp ci mbooloo mi dem ba ko fa,la ca gën a néew des fa. Bi loolu lepp data am,fekkoon sëriñ bi mu sóobu ci ngiirum taalif ci xam-xam yu nu tuxal ,yu sariiya yi, mu woy Ummul Baraahiin,bu Imaam Sanoosi,wayjur wi nangu ko,beg ci ,te mujj di ko jàngale ,bàyyi wesar wa doonoon cosaan la. Degg naa ci sëñ bi mu ne woy woowu de waajuram jàngal na ko ñaari doomam yii di sheex Coro,miy Siidi Muhammad Alxalifa,ak sëñ Aafe,mi tuddoon Ahmadul Muxtaar.

Mu woyati teereb Imaam Xazaalii bi tuddoon Bidaayatul Hidaaya,dal di koy tudde Mulayyinuz Zudoor ,di ci maanaa (aji nooyal ji dënn yi ),ginaaw bi mu gàttal ko,tudde ko Munawwiruz Zudoor,di ( aji leeral ji dënn yi),ci atum 1294g,teg ci Jëzbatuz Zixaar,di (bijjig gone yi) ak Jawharun Nafiis muy ( wurus wu gànjaru wi) nga xam ne da cee woy wesaruw Imaamul Axdariyyu,ak yu dul yooyu. Bi ko donga yi nangulee nag lii mu leen doon woo,daa bàyyi njàngale mi,jëm ca di leen tarbiya,ak a tarqiya (tarbiya mooy yar ni ko sariiya bëgge,tarqiya di yékkatee jëme ca yàlla). Man nag nee naa lii de du ñàkk muy ndigalug yonant bi (j.y.m),ndax kenn ci sunu sëriñ yi nettali na ma,te moom ku wóor la di ndëërlaay,ne sëñ bi de wax na ko ne yonant bi (j.y.m) moo wax ak moom ci gimiñam,ne ko yaral sa àndandoo yi ci Himma te bu leen yar ci njàng,loolu sëñ bi gën na koo leeral ci qasida gii:

Bokk na ci kiimaani doomi Abdul Laahi ji,yal na ko yàlla dolliy xéewal ak mucc,moom miy leeral suufam si ciy walliyu ba yawmal xiyaam,te ku ci ne méngoo nga sunnaam si,di ko ñogal wëlif bidaa,bokk na ci kiimaani doomi Abdul Laahi jooju,bégal gu mu bégal jëwrinam jii ci ne ko(fazdah) mooy wooteel ca kaw. Yonant bi (j.y.m) digal na ko ne ko mu jàngal Muriid yi,ak ku nangu mu laabiire la ci waa jamono,te mooy ki ko àggale ca borooman cig taxliya ( mooy setal nit ki féexal ko ciy ayib ) bégalati ko ci tahliya ( muy ràng nit ki ay takaay,walla sol koy ngënéel).Li mu jublu ci Fazdah ji nag (mooy biralal ca kaw) ,mooy ji ci alxuraan: fasdah bi maa tuumaru wahrid hanil musrikiin mooy biralal lin la digal te dëddu way bokkaale ñi.

Yàlla daa digaloon yonantam bi (j.y.m) mu biral wooteem ga,ginaaw bi mu ko daa yalu,maanaam dëgg-dëggi loolu, mooy sëriñ bi,bi donn gi mu donn yonant bi matee,ci matalug yàlla (t.s) ,te mu dolli ko ay xam-xam aki hikma,aki leer,aki mbóot,te may ko kàttanug man a yanu wilaaya gu mag gi- bi loolu amee nag mu digal ko mu woote ca kaw,woo mbindeef yi ñu weeru ci moom,di jële ci moom tey def ay ndigalam,di bàyyi ay tereem,ci loolu la waxe: yàlla mi nga xam ne lu ko soob mu def,moo ma jox xam-xam yi,ak seen barke,wattu naa lu xajul ciy teere,kon boo may ligeeyal bul tàyyi.Yàlla miy joxe,jox na ma ci darajay yonant bi,barkeb alxuraan,ak xam-xam yi,jël seen barke def ko ci samam njàngale.yàlla jël na mbooti laa illaaha illal laah def ko ci samy taalif,yàlla jox na ma te dootu ko nangu,te man kaaraange laa te dib weeruwaay ci ndimbalam.loolu nag ngënéelul yàllaa,ku ko soop la koy jox. Te nee na ma : neel weeru leen ci man.Ci maanaa sama boroom digal na ma,ma leeral nit ñi ne:man ab weeruwaay laa tey kaaraange,ku bëgguw yiw àddunaak allaaxira,na weeru ci man. Mu dellu waxaat ne: Murid bu yoqqatul ci man de texe na,ci làqq ngën ji ay may. Murid bu yàlla wommat jëm ci mu aju ci man, texe na te da na ceru ciy may.

Murid bu wéeru ci man de yàlla miy sama dëkkandoo bu kawe bi,def na muy ku texe ci lu kawe njortam. Bepp murid bu aju ci man,day texe,te ku niy soril la aw ay. Kepp ku aju ci man dey am nga ag mucc ci nëx-nëxi àddina ak allaaxira. Ginaaw bi mu leeralaat ne way gëmi junne yepp ci jamonoom ,aju nanu ci moom,mu ne : Junney sama jomono jii dey, ña ca gëm ñepp aju nanu ci man,waxuma ña gëmul.

Mu wattuloo nag ñi aju ci moom, ñuy xàccati ginaaw bu nu jébbaloo ne: toroxte ñeel na ki ma dëddu ,won ma ginaaw,muñ ma,ginaaw bi mu duggee dib murid.

Dal di leeral lu dig murid,ak lub murid di bëgg,mu ne: Dëgg-dëggi ag murid - ci li sang si wax – mooy bàyyi aada,( muy li nga nekkoon njëkk ngay jébbalu),bu àggagul ba noppi dellu ca la mu nekkoon, mook ku murtad ay yam. Ndax kat ab murid du bëgg mukk lu dul gëramul yàlla ak fu mu man a jublu.

Mu leeralaat ni ab muriid di mel,ak ngértel ànd ak sëriñ bu àgg,mu ne : Melow ab murid,mooy bañ a bëgg dara ngir yàlla. Ku bëggul lu dul yàlla, àgg fa moom,mu jox kow yiwam.

Ku aju ci ku àgg, àgg,ku aju ci ku àggul doo àgg. Ku yaroowul ci loxoy ab sëriñ, dana dajeeki coona. Ndax ku amul sëriñ buy gindee,saytaaneey mujj dib sëriñam fu mu jublu. Ab sëriñ du wuuteek ku nu rammuloo ki (muy yonant bi) kon ku jublu aji yar (sheexul murabbi) de da na jariñu.

Fu la aji yar digale,defal,kon nga àgg ca boroom ba. Bu la aayee dara bu ko jege,te bul sàggan ci wut gëramam. Mu leeralaat ne murid saadiq de am na ay meloom,yoy bu ko amee am wepp yiw: Meloy murid saadiq ci gàttal, ñeent la,ma tënk leen nag ciy bayit ngir ragal woru. Dëggal ci bëgg sab sëriñ ba fàwwu,jëfey ndigalam fu mu rote rekk. Bayyi gaaru ci lum man a doon (gaaru mooy di am xalaat ci ndigali sëñ bi), ak doonte ci sa baatin la,ci lin nettali. Ak a tànnal sa bopp la ngay def,ngir sa rafetug njort. Képp ku boole yile melo ci murid yi dey,da na jot ndëërlaay ya(gaa yu baax ya).

Mu biralaat ne kiiraay am na juroom benni cosaan,yu murid bi war a dagg,te malaaka yi dañiy jooy ci murid bu bëgg lekk, ne: Kiiraay am na juroom benni cosaan,ku bëgg a àgg da nga leen dog, ñooy baril lekk ak naan,ak a jaxasook nit ñi. Bari wax,bariy nelaw,sàggan ci tudd yàlla miy jàmm. Gëstul loolu ci Jawaahirul Mahaani,bi sunu Sheex Tiijaan mu nu màggal mi def. Nettali nanu ne malaakay aji màgg ji,dañiy jooy ci murid bu bëgg lekk,ngir yëram ko,loolu man nga koo gis ci taalifi boroom Hawaarifil Mahaarif.

Mu neeti murid saadiq doomi waxtoom lay doon,ne: Murid Saadiq mooy kuy wëlbatiku ànd ak waxtu wi mu nekk,te du fuglu wa ca kanamam,ndax loolu day teree yéwenal waxtu wi teew. Gëstu leen loolu ci Jannatul Muriidi,teere bi sunu sëriñ Xaliifatur Rasiid def. Ak lu bokkul ak loolu ,ci li mu wax ci mbirum boppam, mom muridam yi,nga xam ne ,bu nu ko toppoon,indi fi lu yeem xel yi,te da na mujj kon,gàttal gi nu bëggoon ci teere bii,du amati,ndax moom teere bii as kook la ci geejug xamale ko.

Nu indil leen fii nag as tuut,su nu tas ci ay wuññi ñeel lenn ci sekkarey xaybu yi (xaybu mooy lu faddu,muy mbirum biir niki liy xew te xewagul),mu bégal ci ñi aju ci moom, ngir dolli leen ag xeemeem,ak sawarloo leen,mu wax ne : ñi aju ci man bu nu ko defuloon dem sawara,doonte as ndiir lay doon it,njëkk nuy tàbbi ajjana,ji nu dig ñu ragal ñi yàlla. Li waral sama tukki bu sori bi,yàlla mu barkeel mi te kawe,daa bëggoon ca asal,may kiy ramu samay donga,dox na sama diganteek nasaraan yi,tàbbal ci seeni xol ag ragal ma,nu def la nu def nag ngir ma bañ a nekk dib nasaraan, ndax bu ma ko doonoon tabbi sawara ,walhiyaazu billaahi. Waaye yàllaa ma aar ci sawara,ak lépp lu mu gëramul,ci darajay yonant bi (j.y.m). Mu bind ay laabiire ñeel murid yépp,ne : Mi ngi juge ci man jëm ci mbooleem murid, yu góor yeek yu jigéen yi,ab nuyyoo bu teey,bu leen di musal mboole seen,te di leen tabbal ci jàmm ak aafiya,ci addinaak alaaxira,ci barkeb yonanat bi (j.y.m),ginaaw bi, may digal képp ku aju ci man,ngir yàlla mu kawe mi te tedd,mu xamlu pas-pas yi ak tawhiid,ak àttey laab,ak julleek woor,ak lu dul loolu ci lepp lu war mukallaf,man nag warlul naa leen taalifal leen mbooleem lu leen koy xamal, ngir jëmmi yàlla (t.s),wasalaam.

Mu bind lenn ci ay murid ab tontu bu neex yal na nu ci yàlla boole ñun ñepp,mu ne ci: assalaamu halaykum warahmatul laahi tahaalaa,wa barakaatuhuu,ma lay xamal ni sa bataaxel ba agsi na,yaw murid bu dëggu bi,waaye na la wóor ne doo gis lenn loo ragal,booy faatu ak ci bàmmeel,te ñaari malaaka yiy laaje,xam nanu sa sëriñ,te da nanu doylu ci xam gi ba dunu la laaj dara.

Lii nag xamle la gum teg ci yoonu laaj ak tontu,laaj bi moo di lan la sëñ bi woo ay taalibeem jëme?lan mooy tontu li? Moo di sellal,moom mi nga xam ni mooy ruuhug jëf tey ngértel xam-xamub way xam ñi yàlla,tey waralug àgg ca yàlla, àgg ci yàlla nag ñi ngi ci jublu jaam bi nekk di ku weetal yàlla,ciy yëggoom ,aki dalam,aki pas-pasam aki waxam,ci lepp,li feeñ ak li nëbbu,lii nag manta ame ci njàngale rekk,ndax kuy jàngale ab tegtalkat rekk la,li ci des,mi ngi ci aji jàng ji,man naa am mu jëfe man naa am deet,du ligeeyub jàngalekat,muy sonnu ci waa ji jëfe loolule,loolu sheexu tarbiya la war.

Bokk na ci ligeyam,moom sëriñub yar,jàng ak jàngale,ak ligeeyloo,aki tudd yàlla,ak gindee ginaaw bi mu leen xiirtalee cig cofeel gu dëggu,te du tàggook ñoom li feek wonu leen seen ayibi bopp, ligeeyloo leen ci nu jeem a laab ci yooyu ayib,ngir man a àgg ak ñoom fa yàlla inshallaah. Bu loolu jàllee,mbirum tarbiya day mbàir mu gudd,manunu cee wax fii. Mu dem ak ñoom cib yar leen ci himma, ñu nangul ko ko,mu dox ak ñoom ci ngërum tàggat,dajle leen,di leen ligeeyloo lu bari,yanu leen ci fàttaliku yàlla lu bari,ak a jàngi xasida,ak taqqoo lab,ak a beru,rawati na sori jigeen ñi,ci noonu ñu kawe ñu dul ñoom,ndax donoo joxe woon seen bop ak seen alal ci yoonu sàkku gëramul yàlla, yalla jënd na ci jullit ñi,seenii bakan ak seen alal,faye leen ko àjjana, sëñ bi wëy ci yoon wu jub wii mook saabaam yi, dale ko ci njëlbeenug atum junneek ñatti teemeer ak benn,ba bi mu sancee Mbakke Bawal,ci at moomu juge Mbakke Kajoor,sax fa lu tollook ñaari at ,nit ñi di ko dikkal juge fu ne, ñii di jebblusi, ñii di joxesi àddiya, ñiiy sàkku ndimbal. Mu mujj yoonu këram gi mel ne yoonu ab ja, ci ñeenti at yii nag mu siiw ci,siiw gu kawe, ñu jege ñeek ñu sori ñi, ñeppuy yeemu ci moom,te booba amagutoon sax fanweeri at. Ci diir bii sëñ bi wër na ci réewum wolof mi,dale Saalum ba Waalo Barak,siyaare fa mag ña, ña cay dund ak ña dundul,jaar ca sëriñ sa ,jële ca ñoomi wird,bokk na ci ñim siyaare, ñoñ sheex Siidiya,siyaare na bàmmeelam ca Tindawja,siyaare sheex Baaba mom Abiihi ca Maymooni,tagg leen,jële ca ñoom,woy càllaleg xaadir gi,tàmblee ko ca sheex Baaba ba fam yam,looloo taxoon kenn ci sheexi naar yu mag yi laajoon ko kuy sa sëriñ?,mu ne Rasuulul laahi (j.y.m),mu ne ko kon lu tax nga ne fi di tudd waa kër sheex Siidiya,ak a wooyey sëriñ ak a tag?,Mu ne booba da maa melon ne ku gumba,di làmbatu yoon wi,di ko sàkkoo xam ci ku xam ak ku xamul,bi ma dajee boroom yoonwi ci ndimbalul yàlla nag muy yonant bi (j.y.m),mu xëcc ma ci boppam,laa wacci ker-keraan yi,waaye di jokkook ñoom ngir yàlla ak a soppanteek a jriñante ngir moom.

Te wax na dëgg,ndax mbiram ak ñoñ sheex Siidiya loolu lay tegtale,mujj nanu mel niy doomam mu mel ni seen baay,di leen jariñ ci alalam lu leenub buur jariñul,ab sëriñ it jariñu ko ab taalibeem. Sheex Baaba tag ko ciy xasaayid,aki dagiid,yu tollok ay teemeeri bayit,bokk nan ci yile:(( Shex Ahmadu xeewal la gu yàlla jox mbindeefam yi)) ak waxam ja: (( sëñ bi daal xeewal la gu yàlla xeewalee,di kiimaan ci kiimaan yi)),ak yu bokkul ak yooyu,bu waxutoon yu dul yii it , ñaari bayit yii,rekk doyoon nanu seede ci màggug sëñ bii,ak wilaayaam. Ndax kat sheex Baaba ak màggam gi du fo mbaa muy yaxantu ci woy ni suharaawu yi,moom dey lum wax ci ndigal la ko teg,ak jaamu yàlla,yal na ko yàlla fay ci ñaari bayitam yooyu. Bokk na ci ñim siyaare ci sheexi naar yi,Ustaas Baaba mom Hamdi ma jublu ci Hamdim ñaareel mi,dikk na fa yendu fa fanaan fa,nee nan ci menn mbaar. Sama xarit ba niy dàkkantale kaadi Sheex Abdul Xaadir,doomi Amiirul Kumlayli , nettali na ma te booba taalibeb Ustaas Baaba la,ne Ustaas mii moo jox sëñ bi sekkare bi,waaye nag leeralu ma ban sekkare la,man naa am muy wirduw Saasalii,ndax sëñ bi bind na ne moom wirduw saasali ming ko jële ci wenn wasiila,njëkk muy dajeek wasila wu mag wi,di yonant bi (j.y.m) ,te leeralunu kooka kan la. Li waral Kaad mii nettali ma ko,mooy maa ko laajoon bi mu jëlaatee ci sëñ bi wirduw Sasalii,ndax xam nga ci ku ko sëñ bi jële woon,mu ne deedeet,waaye nettali lim waxoon ci diggante sëñ beek Ustaas Baaba,nu jorte ci ne ci Ustaas Baab moomu la ko jële ndax moom ab xaadir la woon. Kaad nettali na ma ne bi sëñ bi agsee ci bi miy siyaaresi Ustaas ci bëcëgug bis bu sell,Ustaas defaral ko am soow mu neex ci ndox mu sedd,ak suukar,looloo ngi amoon,ci jamono ji sëñ biy nattu boppam ci di tegoo ay coona,mu ne ko naanal mu ne ko man baax na du ma naan lii, mu ne ko,ndax daa baaxul ci wàllug wér,waala dang koo bàyyi ngir yàlla di jiyaar ak sa bakan,sëñ bi ne ko waaw loolu la,mu ne ko kon naanal,bàyyiwu ko ba mu far naan,ginaaw bi la dongay Ustaas yi laaj lu waral mu sonnu ci mu naan nii,mu ne leen ndax moom kat sonal boppam rekk la bëgg,ak mettital ko,mujj loolu di aadaam ngir yàlla,jum munta baati,ndare cib coona,ma jëflante ceek moom waaye yàlla defal na ko barke,ndax mujj na dëgar ci këng. Ginaaw bi lii wéyee lu yàgg,Ahmadu doomi Ustaaas seetsi na Sëñ bi Njaareem,mu bég ci lool,di ko ganale ngan gu mu sonn,indil ko ñam yeek naan yi,bi nu àggee ci ataaya, Ahmad xam ne mbir dana am ,ndax moom du naan ataya,bi ko sëñ bi tàllalee ataaya ji,mu ne ko du ma naan ataaya,mu ne yàllaa tax nga ba ko ngir jiyaar ak sa bakan walla ag weradi,mu ni ko yàlla,mu ree,ne ko naanal ma fayoo ca la ma sa baay defoon, ñaanal ko ci barke. Bi sëñ bi nekkee ci wëram boobu nit ñaang ko daa dikkale gepp wàll ngir xam-xam bu bari beek njariñ li,ak cofeel gi nu amoon ci moom ak diinewu gu dëggu gi,rawati na alal ju bari jim daa joxe rekk ,nga xam ne daawul tëyye ab dërëm,lu ñëw mu joxe,di jox mag ak ndaw goor ak jigeen,ngor akub jam,ku am ak ku amul,ku baax ak bon,loxo bu tàllaliku jëm ci moom mu feesal ko te soxlaalul nit ñi, doyloo kàppitaalam bi dul lu dul jublu ci yàlla ak yiteem jepp. Mu dem Gànnaar jaar ca sëriñ ya,siyaare ñay dund ak barabi way faatu ya,jariñ leen ci alalam,ju bari ja,nu sopp ko nu kawe ni ko ñu ñuul ñi soppe,defal koy xasiday tagg,siyaaresi ko ci reewam ginaaw bi. Bi mbokk yi gisee ci moom kaweg xel,gu diine,gu mbaax gii mu yor ak jublu gu àddunaak nit ñi jublu,nu tambli di ko iñaane,di ko lor,mu daan julleendoo ak ñoon,lor yi ëpp,mu mujj beru leen akum mbooloom ak jàkkaam, yàlla gën a fésal mbiram, ñu gënatee mer,nga boole ci terewu gi mu defoon ci mbirum buur yi,daawul nangoo jaxasook ñoom,ba da daa sàkku sax ci sëñ Mammoor ci ay bataaxel yum ko daa bind, - da daan kersawoo jàkkaarlook moom di ko ci wax dara - mu bàyyi ag jëflanteem ak buur yi,naan ko seen teddngay fii ji toroxte la ëlëg,sëñ Mammoor daan ko ko nangul,te di ko ci jëggalu,waaye njabootam gi taxoon ba manu leen a bàyyi.

Ma nettali leen as lëf ci jaloore,nee nanu,bi kenn ci jaraafi Latjoor yu mag yi –mu nekkoon ku am solo fa Latjoor - jébblusee ci sëñ bi,mu bokkoon ci jàmbaar yi amooni alal,mu ndàmmoom (gañewoon) lu bari ci màggum xareb Samba Saajo bi ( màgg mooy li niy jële ci koo xeexal ba not ko) .Samba Saajo ab dëkk la bu nekk ca penkub Njàmbur,diggam ak Jolof,la xare boobu ame woon,ci diggante Amad Sheexu BA mu Fuuta, ak Latjoor,Tubaab yi japle woon ko moom Latjoor,bam gañe ko ray ko,xarekati Latjoor yi gañee ci woon màgg mu rëy,ci alal aki jaam,te ña ca ëpp diggante Jolof ak Fuuta lan bawoo,ak Kajoor,tey jullit lanu, buur bi laaj ndax man na leen a defi jaami,kenn ci boroom xam-xam yu mag yi,ne ko waa-waaw,ndax Ahmadu Sheexu da doon wooteg yonant,kon alalam ak dereetam dagan na,nu dal di wéyal loolu,te kat ag wooteem yonant mbooloom boroom xam-xam yu mag yi saxalun ko.

Li waral xare bi,lu gudd la manunu koo netaali fii. Bi jaraaf jooju tuubee ci sëñ bi,mu digal ko mu wacci mbooleem jaam ak alal ji mu ame woon ci xeex boobu, jaraaf ji deggal ko,def ko ànd ceek kontaante,Latjoor aki gaayam jàppe loolu nag ag weddi ñeel àtte bi leen kenn ci boroom xam-xam yi defaloon,ne leen jaam yi dagan nanu. Nu mere woon ko,nee nanu ma jaraaf ya woo woon nanu jaraaf jooja fa kanamu Latjoor,ne ko : lu tax nga bokk ak nun ndab,regg rekk wëlbatiku,doyatu la nga ciy xëpp suuf? Mu ne leen waaw,weñ a tàbbi ci sama bakan,lëjal ma moo waral lii ngeen gis ci man,waaye bëgg a nëxal seenum mbir taxut. Mu jublu woon ci weññ wi,lislaam ji ko duggoon,cig mbetteel,yaw nag xam nga lëjal gi lislaam di def kum dugg, du ko bàyyi ndare bu daa tuub. Ñu xam ne lim wax lu dëggu ci moom la, ñu jëggal ko noppi cim mbiram. Waaye sëñ bi moom, Latjoor lijëntilulu ci anam gu nooy,te teey,nun ko ko indile,mu bind koy leetari leetar,yonni fay ndawi ndaw,teewul sëñ bi bañ,nee nan ma wax na bis kenn ci ndawi buur bi,ne ko : neel ki la yonni rus naa malaakay yàlla yi di ma gis ma jëm ci buur bu dul yàlla. Degge naa ci sheex Aadama SÀLL – moom kenn la woon ci ñi njëkkoon a jébblu ci sëñ bi cosaanoo woon Jolof – mu ne leetar bi sëñ bi mujj a bind Latjoor moo ko doon yobb, mi ngi ci naan: Muhammad Ibnu Maslama nee na boroom xam-xam ci buntu buur,mi ngi mel ni weñ ci kawi jonkan, Latjoor jox Xaali Majaxate Kala bataaxel bi – moom moo nekkoon mufti bu mag bi - Xaali yër ko tiit, ne :(( Innaa lillaahi wa inna ilayhi raajihuun)) buur bi ne ko lan la ? mu ne ko,kii waxul ak yaw man lay waxal,mu ne lu man a xew waxal rekk,mu jàngal ko ko,Latjoor ne ko: ci man de la gën a dal,ndax yaw lu man a xew ,yaay weñ wi man nag,ay dem-àll laa. Waaye nag yaw miy boroom xam-xam loo wax ci moom? Xaali ne ko man daal li ma gisoon,mooy nu ba ko ak mbiram ,ndax kat notanteek moom ag woru la,boo ko notee bokk ci ñi gën a kawe,bu la notee, nga di ci ñi gën a suufe,te maneesu koo not. Buur bi ne ko wax nga dëgg,ndax baykat kat yàgg naa gis jànjnji ci toolam - te manu koo bay manu koo saxal –mu ba ko fa,Xaali ne ko waa-waaw,mu ne nan ko jàppe jànjnji boobu. Ci noonu leetar ya dog,wax ja jeex,alhamdu lillaah. Beneen nettalee ngii bu gënatee yeeme,waaye soriwul bu njëkk bi,mooy,bi leetar yeek coow li jeexee ci bataaxel bu saf boobu,yàlla dogal na Latjoor ànd ak Xaali ci lenn ci tukkeem yooyu mu daa def,ba wàcci benn dëkk wetu fi sëñ bi dëkk,bi sëñ bi yëgee ne mook Xaalee ànd,mu ne na nuyji Xaali,ngir ñaari mbir,menn mi mooy Xaalee ko daa jàngal,te ku la jàngaluw araf sa kilifa la, ñaareel bi,xaritub baayam la woon,mu war ci moom mu jox ko àqam te jokk ko,ndax danu ne : (( joxe àqi waajur gi gën a mat,mooy waa ji dox kóllare ak jokk ko ci xariti baayam yi )). Bi mu agsee fi ñoom, fekk leen nu toog ci lal,sëñ bi nuyyu leen,nuyoob màggal,toog ci suuf,toogul ca laltu ga fa ne woon,bi mu toogee tuuti ne Xaali,da ma la fee deggoon rekk ma ne naa fi jaar siyaare la,ci noonu Latjoor xam ne daa bëgg a leeral ci ne dikk gi Latjoor taxul,jubook moom it taxut. Latjoor gestu Xaali ne ko,nun kat kii war nanoo wax ak moom ca sun mbir man ko woo woon ba sonn,mu bañ,Xaali ne ko aca, ne sëñ bi: man dey maa ne Ahmadu Sheexu da doon wooteg yonant,te di ci xeexe it, kon ray ko dagan na,lekk it alal jiñ nangoo ci moom niki màgg ak njaf ñamu àndaloon (njaf mooy jàpp jaam),loolu lepp dagan na,bi mu noppee mbooloo mépp noppi ab diir,sëñ bi ne Xaali ndax da ngaa wax ngir ma tontu la?,Xaali ne ko waa-waa,bu may wax kay nga tontu maa tax,sëñ bi neeti ko : kon am naa ndigal ci tontu ? mu ne waa-waaw,sëñ bi ne kan moo la man a seereel ne woote na ag yonant? Xaali ne ko waa Kajoor,mu ne ko ñooñu ay noonam lanu,te diy xuloowaaleem,di xareek moom,nan lanu koy seedeele? Xaali neeti ko waaye waa Samba Saajo,fi xare bi ame woon?, sëñ bi ne ko ñooñu kay dun seede,ndax xare baa leen fa fekk,sottiku ci seen kaw,te yëgunu woon,nan laniy xame ki nu tuumaal ak li nu ko tuumaale?, Xaaleek mbooloo mi ne tekkus lëf,bam yàgg mu ne yaw gone gi,won nanu la yàlla,nga jiitu nu ca,konug ndokkeel ñeel na la,dal di nooy,te jubook moom. Pënd ba wuriku,sëñ ba tàggu leen dem,ci noonu yoon yepp dagg ci moom lu dul wi jëm ci yàlla,ndax kat moo ñë ci ñu baax ñeek kàccor yi,jàng ca ñoom: wa ufawwidu amrii ilal laah innal laaha bashiirun bil hibaad,wallaahu yahlamul mufsida minal muslihi muy joyal naa samay mbir ñeel yàlla,moom miy gis jaamam yi,yàlla xàmmee na kiy defar ak kiy yàq. Li mooy dooley sëñ bi,te nii la dogoo woon,donga yi raw ko, cig dogu,foo leen fekk ña ngay xeex ak nit ña,nga gis daanukatu jell yi fii,leeg-leeg nga gis ku ci yeeg ba ci kaw njobbaxtalu garab,ne dërr fi suuf,jiital bop bi,jug faxasu dem,te dara du ko jot,ak ñuy tàbbi ci sawara genn,te dunu lakk,di yekkati xasiday sëñ bi,ci penciy nit ñi,ak seen daara yi, ñuy xeex ak ñoom te du tax nu ba, ñu leen di door ak a jeng,ak a nangu seen alal,ak a genne seeni kër,loolu lepp,ngir teqale leen ,te tas leen. Mu mel ne jëf jooju da leen na dolli ag xeemeem akug sóobu, mu mel ni loolu mbóotum yàllaa,mu ball juge ci baatinub seen sëriñ ba ca ñoom,sëñ bi daa leen dolli pastéef,di dëgëral seeni basiira ,di yekkati seeni yite ba ca yu saaba ya,naan leen roy leen saabay yonant bi, ñooy seeni mbokk de,te daje nannook lu gën a tar lii ngeen nekk, ndax ray nanu leen ci yoonu yàlla,tuur seeni dereet,nangu seeni alal,genne leen seeni kër,te loolu teewu leen a jublu ci li nu soxla, ba am tagg wu rafet ca yàlla, : lil fuqaraail muhaajiriin allaziina uxrijuu min diyaarihim wa amwaalihim yabtaxoona fadlan minal laahi,wa ridwaanan,wa yanzuruunal laaha wa rasuulahuu ulaayika humuz zaadiquun, mu leen di xamal ni,da noo war a roy ci way gàddaay yu ñàkk yooyu,nga xam ne ku dul yàlla ñoru leen woon, ñu genne leen seeni kër naggu seeni alal,ci yoonu sàkku yàlla ak ngërëmam,ak dimbali yàlla ak ab yonantam, ñooñooy ñu dëggu ñi. Mu naan leen xanaa xamu leen ne ñooñooy seeni baay ci diine,kon lu leen man a dal,day dal di doon lu neew, laxadd kaana lakkum fii rasuulil laahi uswatun hasanatun liman kaana yarjool laaha wal yawmal aaxira muy :ku gëm yàlla ak allaxira,na ko wóor ne am na roytéef bu rafet,ci yonant bi. Muñ leen tey rafetal ci kiy ñaawal ci yeen, Idfah billatii hiya ahsanu,faizal lazii baynaka wa baynahuu hadaawatun,ka annahuu walliyun hamiim,wamaa yulaqaahaa illal laziina zabaruu wamaa yulaqaahaa illa zuuhazin haziim muy deel jañe jëf ju ñaaw, jëf ja gën a rafet,kon nga gis ne ki nga xam ne,ag noonoo daa am seen diggante,da na mujj mel ni sa xarit bu sellug xarit,loolu nag ku dul kuy muñ du ko am,ku dul ku di boroomub cér bu mag. Dee leen di fuglu yawma nadhuu kullu unnasin bi imaamihim muy bis ba niy woo nit ñu ne ci seen imam. Kon de bañug ku bañ du leen naqari, ñu daan def bu nu naanee ci ndoxum waaraatey sëñ bi moomu,ba màndi, di ñu sawar,di daanook a yuuxu ak a fecci,ci diir bii,sëñ bi doon baril lu muy def ay xasiday xam-xam,ak yu tag,ci la woyoon Masaalikul Jinaan,muy teere bu amul moroom ci tazawuf,yor junneek juroomi teemeer ak juroom fukk ak ñatti bayit,ak Mawaahibul Xudoos,ak yeneen,ci la wàccee it ñu bari ci donga yi,niki sheex Ibraahima FAAL,ak sheex Ibraahima SAAR,ak sheex Anta MBAKKE ak sheex Aadama GËY ak sheex Asan NJAAY ak ñu mel ni ñoom.

Bi nit ñi barilee lor yi ak sonal gi,ca Mbakke,mu tuxoo fa sanci Daaru Salaam,ci njëlbeenug atum junneek ñatti teemeer ak ñeent,waaye teewul lor yi wéy di dolliku,mu sax fa lu tollookum at,di yar nit ñi,di leen yeege,nuy gën a dolliku,raj-rajloo biy gën a yokku,wërsëg wiy gën a sottiku niki ab taw,mu juge fa,demus lëf,ca penkub bëj-gànnaaru Daaru Salaam, ci lu tollook juroom walla juroom benni miil,sanci fa Tuubaa,ci mujjug atum junneek ñatti teemeer ak juroom,walla ci njëlbeenug atum junneek ñatti teemeer ak juroom benn,tuxu fa ak ñaboot gi, sëñ Fallu nettali na ma – ñaareelu xalifa – ne magam ja sëriñ Moodu Mustafa,mi njëkk a doon xalifa,mi ngi ganee àdduna Daaru Salaam,guddig àjjuma,fukk ak benn ci muharram atum 1306 g , njëkk sëñ biy tuxu,ndax moom mi ngi tuxu, ci li nu wax, ci jumaadas saaniya. Ci guddig kasurajab,maanaam ñaar fukk ak juroom ñaar ci rajab,sëñ Fallu gane àdduna, ñu magantee juroom benni weer ak fukki fan ak juroom ñaar,yal na leen yàlla barkeel,ginaaw bi,ci la sëñ Muhammadu Lamin Baara ganee,bokk ak sëñ Moodu Mustafaa nday ak baay,ci atum 1308 g, walla 1309g . Mu des Tuubaa nag noom sëñ bi,di dem ak a delsi,ak a tuxu ci diggante kër yi,niki Daarul Minnan, Daarur Rahmaan,ak Daarul Xuddoos.

Ku dul yàlla nag xamul xew-xew yi daa am, ci digganteem ak boroomam,ak diganteem aki saabaam,ci xeeti tarbiya ak tarxiya,ak yu ni mel,ak jàngale ci taalifam yi,ak digganteem ak ñu baax ñi,ci ay mbir aki duggalanteeki xuloo,ngir seeni doom ak seen taalibe yi wëlbatiku woon jublusi ko,ak ci digganteem ak buur yeek jaraaaf yi,ciy xuloo,ngir fiir ak tiit ci seen nguur gi. Lu man a xew,doxiin wi moom,juboon na,donga yi jub, ñu daa dollikook a yokku jamono ju ne,ku mu ci wàcce ,mu wéy di jub,ku tàbbi it tàbbi cig njub,ba bi mu tukke ca geej ga.

cig sancam jolof ak li ko waral

Sëñ baa ngi sanci Jolof - ci li ma sëñ Mbakke BUSO nettali – bi mu nekkee Tuubaa,ba nit ñi bari fa,magi donga yi denciy soxna,dëkk yi woon ci wet gi, ñu ci bari tuxusi fi woon ak seeni ñoñ, ñi sëñ bi jugoon ngir yar leen tàmblee jaxasook ñeneen ñi,nos gi sëñ bi nosoon mbir yi,am lu ci tàmblee yàqqu,mooy bëgg gi mu bëggoon a ber ñiy jàng cig wàll, ñay ligeey,ca geneen wàll, ñiy ligeey ak ñiy jàng jaxasoo gi naqqari ko,rawati na jaxasoo gi niy def ak ñeneen ñi,nga boole ci loolu aj gi mu bëggoon a defi ak siyaare ji yonant bi (j.y.m),te bëggoon koo bëgg,ba daa ko wax ñenn ci ñi ko jege woon.

Kenn ci sunu moroomi naari daymaan yi,di Muhammad doomi Hamdil Abhami nettali na ma ne:sëñ bi nee na ko ca at mooma ca Tuubaa,ndax bëgg ngaa aji? Ma ne ko waaw-wallaahi,waa-waaw,ku ma fay yobbu kay laa amul,mu ne ko,demal ca sa ñoñ,te waaj,te ñëw ci mujjug at mii nu ànd aji,bu neexee yàlla ,ma dem waaji te lijanti ji sama njaboot,naan (Inna lillaahi wa innaa ilayhi raajihuun).

Nu dellu ca wax ju njëkk ja,sëñ Mbakke BUSO nee na,bi ko ñaari mbir yu gaar yooyu jaaxalee,muy mbirum jaxasoo bi ak mu bëgg a aji gi,da maa woo,waxtaan ceek man,diisook man ci mbirum ñu sanci ab barab,bu nu man a tàqalee ñaari kuréel yi wëlif ñu dul ñoom,te teqale leen ñoom ci seen biir,ngir ñiy jàng ak a jàngale man a def seenub ligeey,mu samp ci jiite njàngum alxuraan mi, ,sëñ Abdu Rahmaan LO,njàngum xam-xam mi,mu teg ca Maam Cerno rakam ja, ànd faak ñoom ñaar rekk ak seeni kuréel,keneen dollikuwu ca,ci donga yi walla sheex yi.

Mu ne ma yaw nag kon da ngay des Tuubaa,di jëwrini donga yi, ñiy siaaresi bu nu ñëwee ak seeni àddiya,ku ci war a agsi,nga bàyyi mu ñëw,ku wart a agsi,bumu agsi. Ma ànd ak moom ci loolu,xalaat ne lii daal xalaat bu nu barkeel la,inshaal laah. Mu tàmblee waaj,di ci làqatu ñi mu bëggul ñu dem,bi dogu gi dëggaree ci dem,te loolu da ko daa làqq sunu waajur wii di nijaayam, nga xam ne da koo bàyyi woon ak man rekk,doyloo ab gis-gisam ci man,mu mel ni da maa soxlawul – bi mu ci dogoo dëgg nag,la xam ne du man a ñàkk,mu yëgal ko nijaayam jooju,mu dal di ko koy yëgal,yëf yi nag tiis ko lool,ngir xam gi mu xam ni buuri Jolof yi fiire,ak ni nu manadee muñ,wuuteek buuri wii tund , te taalibey Jolof yi it dunu bàyyi seeni doom aki donga,te dunu muñ it wuuteeg yu gox bii,mu ragaloon nu sonal ko,aaye woon ko ci anam gu nooy mu bañ a dem, yee ko ci aaday ñaari dëkk yi,ci li mu ci xam,ndax xamoom na ne li sëñ bi bëgg dëppoowul ak seeni aada.

Waaye sëñ bi moom niki soofiyu yu mag yi,dafa dogu te fas yeenee wéyal li mu dogu, ndax wéyal ag dogu ci tasawuf la bokk,tekki ag dogu fi ñoom mook tubbee yam,dee ko gën a woyof ci ñoom. Kon sëñ bi laxas na ak dongaam yooyu,ca sawaal ci atum junneek ñatti teemeer ak fukk ak ñaar g,(G, mooy:ci ati gàddaay gi) wuti suufus Jolof,ndax gisul ci Bawal,barab bu man loolu mu bëgg,ca jamono jooja,ak ndax itam Jolof suufus ay maamam la woon___p45 mahalu ajdaadihii ba bi xurbi Tuubaa_____,walla muy aajowoo jankooteek ay ñoñam,mbaa mudaaraanteek ñoom,te loolu du lu mu daa faral a def,mu dox ak ñoom,ba Mbakke Baari,wacci fa,sanci fa,waxtaan faak yenn jaraaf,waaye ag ñagas feeñ ca njëlbeenug wax ja, àggoon ci ñu naan:nun dey xamunu woon ciy donga ag sàkkoo dooni buur, ñii di ñëw daal,nekkunu lu duli buur,yu ñëw ngir xëccook ñun suniy suuf,yàgg nanu leen a dégg ca ña ca seen ginaaw,nun nag ñi ngi giñ ci ne dunu dëkk ak nun ci sunu suuf sii,ci seen melo wii,ak wax yu mel nii,ci yi ko nijaam ji daa wax,ak a sentul bu fa demee. Waaye yàlla moom bu bëggee amulum mbir da koy wutali sabab, nee nanu bu yàlla bëggee tàllal gënéel lu lemu,da koy wutal làmiñu ku iñaan. Bokk na ci xeewal yi yàlla xeewale sëñ bi , sóob gi mu ko sóob ci yoonu walliyu yi, sunnatul laahil latii qad xalat min qablu,walan tajida lisunnatil laahi tabdiilan muy ci maanaa yoonu yàlla wii di wu wéyoon bu yàgg,doo gis ag coppite ci yoonu yàlla. Nit du jug mukk jëm ca yàlla ndare bu danu koo natoo ay noon yu koy lor,loolu fiiraangeg yàllaa ngir mu bañ a jàdd,bañ a wéeru ci ku dul moom,yàlla da koy feeñu cig màgg akub taar,ci feeñu gog taar gi (attajalliil jamaalii) ,la ko yàlla di ñoddile nit ñi, ñuy sottiku ci moom niki ay weñ yu tiimub puur,loolu nag ci tàggatug yàlla lay ame, ñuy yërmaande juy texeel ku nar a texe. Ci feeñu gog màgg gi attajalliil jalaalii la leen yàlla di dëddaleek yen xol yi, ñu nekk seeni noon,dunu gis seen hurma,dunu leen gëm,di leen ayibal ci seen bop,ak ci seeni taalibe,waayee ak loolu lepp,hifthul hinaaii du tàggook ñoom,mooy wattu gi leen yàlla di wattook a aar,dara du leen dal lu dull u yàlla bëgg mu dal leen juge cib noon,di luy ñaaw ci saayir,diw yoon jëm cig fayantoom Innaa minal mujrimiina muntaqimuuna muy ci maanaa,da nanu fayyu ci ñiy tooñ. Ñi ngi ñaan yàlla jàmm. Lii mooy mbirum sëñ beeki àndandoom ca njëlbeenug Jolof, bu dee lu aju ci ñam ba woon ca ginaawam nag, ñoom sëñ Mbakke BUSO nee na:taalube yi mu ba woon Tuubaa,bi nu yëggee ni sëñ baa nga Jolof , ñu tàmblee wuti pexey dem fa,yalwaankat yi fekksi leen ci loolu, ñu gàddaaye Tuubaa,ndare ku fa dëkk,xaalaatub siyaarekat yi di fa yam dal di yàqqu,lu tax deet ginaaw mbir mi dàu mbirum xalaat.

Bu dee lu aju ci jaraaf dëkk bi,ku ci gisoon,li nga gisoon gën naa yokk,ku ci gisutoon tàmbli nga gis leegi,nga boole ci lanu deggoon ci diggam ak buuri Jolof yi,nu dikkal nu ci kaw ak suuf. Bi buur yeek seen dag yi gisee li nu gis,te ñoom boroomi ngànnaay lanu, ñu daa dund ci seen ngànnaay rekk,dan daan song ku leen daa jeem a të,duma ko,nangu alalam,ray ko mbaa ñu njaf ko (jàpp ko jaam),loolu nag di woon aada ju yàggoon ci ñoom,ju nu daa donante,waaye loolu teewul ñu amoon jàmm ak lenn ci boroom neeg yu mag yi, daawunu leen boole ci seen jëf jooju,daawunu ci boole it ñi daa aaru ci seen kaaraange,niki neegub sëñ bi.

Loolook meneen mbir a waraloon nu jaaxle woon ci sëñ bi,meneen mbir mi nag ,nga xam ne moo leen gënoon a jaaxal,mooy mbirum nguur gu raglu gii,loolu nag mooy tubaab yii di waa faraas, ñoom danu daa def,suuf sunu not ,jël fa njiit,muy ku fa bokk,samp fa,ngir waa dëkk ba bañ a mer te ànd ak ñoom,xoolal ma gii xam politig,,,,p48,,,,,,,wakaana haaulaayi,,,,,,ba ,,,,,,falamaa lam yakun lihaaulaayi,,,, Bi jaraaf yooyu demee ba manatunoo dellu ci seen aada yu njëkk yu bon ya,muy ray jullit ñi,ak giir seeni alal,ak doonte loolu da leen di àggale ci nuy raye it,du tee nu def ko,bi nu demee ba manatunu loolu te loolu tubaab yee ko waral, ñu mujj di leen xiirtal tubaab yi,jaare ko ci ay pexee ki wor. Mu neeti : jaraaf yooyu jaxase googu nu doon jaxase jullit ñeek nguurug tubaab yi,jubluwunu ci woon,faagaagal leen,ndax lu man a xew, ñoom ci seen ron kilifteef lanu nekkoon,doonte ci anam gu woyof la,waaye kay ñi ngi ci jublu woon ame ciw yoon wu nu man a nangoo seeni alal,bari na lu nu leen daa wax naan diw kat da leen a bañ,diw it nanguwul a fay galak, diw mee am na lu mu leen di waajal,diw mii mi ngi wuti ngànnaay,di dajaley fas,walla nit ñaa ngi koy deglu ,walla ku bariy taalibe la, ñu koy màggal,dayob màggal, ba àgg ci bu leen junjoon geej gi,ñu sóobu ci xuus ko,ak leneen ak leneen,ci seen fen yi nu daa def,ngir bëgg tubaab yi digal leen ñu songu leen,walla nu def ci ñoom lu leen soop. Te xamunu ne yewwuteg faraase yi,ci wàllug politig moo gën a yaatu loolu,waaye nag wax bu baree juge ci ku la naan mooy sab bët,di sa asaa sekkare,di la xoolal sa ginaaw,da na mujj am lu mu bàyyi ci yaw benn bis,rawati na bu fekkee ki ñu ne moo def loolu,du rambaaj,du jaxase,te du jeem a setal boppam,ca ki nu ko rambaaje,te ñiy yàqq dunu dañ,di yàqq diggante bi,rawati na bu nu niroolee am mbiram ak mbirum ku yori donga,yu ko gëm,lu mu leen digal nu def.

Looloo waraloon ñu tàmblee tiit ci moom,ndaxte dañ koo niroole woon ak sheex Omar Fuutiyu, Tukkuloor la bu defoon ay xare ci wàll gi dëkke woon ,ci mujji ati juroom ñaar fukk yi,bi loolu jàllee ba teg lu néew,la benn wolof bu tuddoon Maalik BA,nu gënoon koo xam ci Màbba,defoon ay xare ca goxub Saalum,ci ati juroom ñatt fukk yi,ginaaw bi la Ahmadñ sheexu dib Tukkuloor,xaree xareem ba ak waa Jolof ak Kajoor,ba bi mu deewee ca bisub Samba Saajo,ca wàllug Luga,ca mujjug ati juroom ñeen fukk yi.Jaxasekat yi nag ,bi nu demee ci tubaab yi danu leen sëñ bi ñii lay roy,ba mujj tubaab yi manatuñoo ñàkk a gëstu lin leen wax,lii daal mooy li gën a waral tubaab bi jublusi sëñ bi,ginaaw bi ko yàlla dogalee namm ca la mu ca namm,muy wax joj dara amu ca,ndax sëñ bi lorewul ,soxlawul àdduna,te xemmeemul li nu jort ci moom,yàllaay seere lii nuy wax. Bu doonutoon rambaaj yii,waxuma la buur yu ndaw yi sax dunu ko jeemal,waxantuma laak yu mag yi,waaye loolu day dëggal waxi yonant bi ji (j.y.m), ñi yàlla gën a teg ay nattu ñooy yonant yi,teg ci walliyu yi,teg ca ña gën,teg ca ña ca topp, ponk bii nag bu wéy la ci xeetu yonant bi (j.y.m),ndax ñu baax ñi ëpp ag gëm foo leen fekk,daniy fees dell aki nattu, àdduna dëddu leen naqqari ci ñoom, ñooy ëppi jafe-jafe fuuf ñu dul ñoom,boo demee ca Sahiihub Muslim,ak bu dul moom,da nga ca gis : àddunaay kasob jullit,tey àjjanay yéefar ,yàlla itam wax ne : wal aaxiratu hinda rabbika lilmuttaqiin muy àllaaxira, ñu ragal yàlla ñee ko moom.

Bi tubaab yi demee ba manatunoo ñàkk a xool mbirum sëñ bi, ñu tàmbli faa yabali ndaw aki bataaxel,ay yooni yoon,di sàkku ci moom mu seetsi leen,moom muy xaar ndigalul boroomam rekk,ak lu yonant bi,(j.y.m), ñu gise yeex a wuyyusi gi,ag bañ,bu ko defee ña daa jaxase di gën a am lu nu wax,naan,waxoon nanu leen ko,gis ngeen linu leen waxoon am deet? . Ba bi fa tubaab ya yonnee lenn ndaw mu ànd ak yenn soldaar yu neew,bunu leen tollaleek li nu am ciy xarekat,ndax matunu mbooloom xare mu mag,lii moo doonoon li ko boole woon ak tubaab yi.

ci tukkib geej gi

Sëñ bi,bi mu jotee ndigalul yàlla ak yonant bi (j.y.m),yonant bi(j.y.m) jox ko kiiraay luy dox diganteem ak tubaab yi,te loolu wax na ko ci genn xasida: kun tànn ki,jàmm ak mucc yal nanu nekk ci moom,wutal ko kiiraay lu koy aar wëlif lor,ne ko doxal te bul ragal woru, bi loolu amee mu genn ca këram ga mu sancoon Jolof ngir jàng ak jàngale,ci bisub gàwwu fukki fan ak juroom ñatt yu safar,ci atum junneek ñatti teemeer ak fukk ak ñatt g. Ci jummaada saaniya walla sahbaan ci at mii,la sheex Bashiiru gane àdduna di doomi sëriñ bi,bi miy genn dajeek ki jiite mbooloom xare moomu genn moom itam juge wàllug Luga, ñu daje ca Jeewal ca ngoonug bis booba,sëñ Banji NJAAY,nee na ma - moom ci ñi àndoon ak sëñ bi kerook la ñu gënoon koo xam ci Banji Xuja – am na benn karaama bu feeñ Jeewal,mooy bi nu àggee Jeewal ,danoo jeexaloon ndox,te foofa ndox bariwu fa,satalag sëñ bi jeex,bi nu nekkee ci jaaxle googu nag,benn waay buy or ab baag bu fees dell ak ndox jege,nu wax ak moom xamul li nu koy wax,nu jox ko ab defukaay, mu duy ko ba mu fees ak ndox,nu naan,sëñ bi jàpp,ndax moom daawul tiim,waa ja jàll,te deggunu aw làkkam,xamunu ci moom dara. Sëñ bi nee na :ginaaw bi nu jullee tàkkusaan,nasaraan boobu di njiitul soldaar yi,dikk na, bëgg a wax ak moom,mu wëlbati kanamam wëlif ko ,jublu yàlla,jàng Bismil laahir rahmaanir rahiimi juroom fukki yoon,waa ja nooy,aw xalam fay,mu gaaw genn,jëm ci ay aajoom,mu fanaan foofa,ak jaraaf ju ñuul jooja,ci loolu sëñ baa ngi naan: ginaaw bi nu dajeek ña gennoon jëm ca këram,te njàqqare nekk ci seeni dënn.

Dox nanu àndandoo di way gaaw,jëm ca jaraaf ja,ba tàkkusaan jotee ñu julli fa cig ragal yàlla. Ginaaw bi la jaraaf ji daje ak moom,mbooloom xareem mi wër ko,am ca ñuy siaare. Mu jubale kanaman ca yàlla mu tedd ma,bañ koo jubale jaraaf ja,ngir am li mu bëgg.

Wax juroom fukki bismil laahir rahmaanir rahiimi,cig toroxlu jëm ca ka nga xam ne,fu mu daaneele ab noon mu nërméelu. Jaraaf ja genn cig gaaw jëm ca aajoom,mu fanaan fa di boroomi xeewal. Waxam ji mu naan am ca ñuy siyaare ,sëñ nee na mi ngi ci jublu woon,taalubeem ba Omar NJAAY,sheexub Konjoru Njaay,di dëkk bu nekk ci wetu Luga,moom nag am na wàccuwaay bu kawe ci sëñ bi,bi mu faatoo sëñ bi seereel na ko yiw wu rëy,dig ko it yiw wu ko ku dul moom di ñeewe,ngir rafetug njortam,ak waxam ju rafet ci sëñ bi, ñi ngi ko denc Njaareem. Sëñ bi nee na: (( Omar mii mi ngi genn,ngir siaaresi ma,dajeek soldaar siy genn,fekk nu xamoon ko,te fonkoon ko, ñu kontaan ci ànd gi mu ànd ak ñoom,jàppe woon ko kenn ci seen kilifa yi,waaye yàlla moom xam na la nekk foofa)),sëñ bi nee na ((nasaraan boobu jiite woon soldaar yi,moo doonoon ki yoroon Luga (gouverneur) ca jamono jooja,doonoon gorob buuru ndar (boroom ndar),looloo waraloon ñu deglu woon ko ci samay mbir,mooy ku rëyoon ki daawul wax ci man lu baax,daawu ko def,daawul ànd ak ku koy def,dogu woon it ci tumbrankeel ma,nu ne ko du fi ame,mu ne kenn du ko tee am,dogalub yàlla bi dëppook li mu dogu,looloo taxoon,ma yàggoon Ndar ñuy xool samay mbir )),,,p45 dale wa awra lihaasihiil aaya,,,,,,,ba,,,,,,,,,,,sais yamkur,,,,,,,,,, wa iz yamkur bikal laziina kafaruu liyuzbituuka aw yaxtuluuka aw yuxrijuuka,wa yamkuruuna wa yamkurul laahu wal laahu xayrul maakiriina muy ci maanaa ,bi la ñi weddi di fexeel,ngir saxal la fi,walla ñu ray la,mbaa ñu genne la, ñu nekk di fexe,yàlla itam di fexe,te yàlla’ay ki dàq a fexe.Sëñ bi nee na :((Ndar, ña fa nekkoon ñatti kuréel la woon, ñu bëgg ñu bàyyi ma fa,bu ko defee,nu di leen sonal ca daanaka-dun ba bepp (daanaka-dun mooy Presque ile) ,di yàqq seeni kër,ak ñu bëgg ñu faat ma, ñooña amunu lanu bëgg,ak ñu bëgg ñu tumbrankeel ma, ñooña yàlla dëppale dogal bi ak seeni xalaat)). Sëñ bi wax na ci loolu lii: yàlla tàbbal ci xoli ñi sababoon ag tuxalam,ca jooja jamono. -Mu tàbbal ci seeni xol,ag genne ko,jëme ko ca réew yu sori ya,mu ame fa lu kawe déggub Saariya. Yàlla (t.s) dëggal na ba mu naan wal laahu xayrul maakiriin muy yàlla’ay ki dàq a fexe. Ndax xéewale na ma ñatt yu gën seen ñatti kuréel ya,ndaxte bi may tukki,amoon naa martabay dëgg-dëggi sëriñ,ci gëm ak lihsaan ak lislaam,waaye dese woon naa lu ma yitewoo woon lool ba mu daa ma jaaxal ak a fogloo (fog mooy ñàkk a nelaw guddi) te ñàkk ko ñu may jam ay xeej a ma ko gënal,di daggate samay baaram,loolu moo di matug gëm yàlla gi nga xam ne mooy dëgg-dëggi xam yàlla,ak matug lislaam gi nga xam ne mooy yaqiin ( mooy mu wér la ne li nga nekk ay dëgg,ni ngay xame ne aw xal day lakke boo ko joggee) ak matu lihsaan gi nga xam ne mooy àgg ca yàlla mu kawe mi, ñatti mbir yile,amewu ma leen, ci lu dul jaxasoo gi ma jaxasook ñoom,te looloo daa doon sababu rekki gëm,yal nanu ci yàlla musal.

Ab nettali bu yéemoo ngii ma degge ko ci sëñ bi,ci mbirum àttekatub (goornoor) Luga bu rëy te bon,te féetee woon mbirum tukkib sëñ bi te taxawoon temb ci mu am. Sëñ bi nee na :(( àttekat boobu ,bi ma nekkee ci tukki bi ,laa dégg ñu ne danu koo mujj mere,gëstu ay mbiram,gis ci luy waral ñu genne ko,tumbrankeel ko,bi niy xalaat,mbugal mi nu ko war a teg,am ku ne kii daal,ginaaw moo taxoon nu genne sëñ bi tumbrankeel ko,nanu ko yobb,fa waayam ja nekk, ñu dëppoo ca loola,muy fayyug sunu boroom,yëguma lu dul ñu ne ma àttekat baa ngi ci dun bi ma nekkoon,mu nekk foofa ab diir di ma làqatu ngir ragal ak rus,looloo waraloon mu dem gis goornoor (àttekat walla saytukat) ba fa nekkoon,ne ko moytul ma sëñ bii fi yaw,bu ko jeem a def lenn lu ko naqari,ndax lii ma dal de dara waralu ko lu dul sama yeene ju ñaaw ci moom,kon daal bul def lu dul,di ko jox li nga ko war di fay weer rekk te yam ca,looloo waraloon àttekat boobu nooyoon mel ne galas fi man,tukki bi, li ci jafe woon lepp mujj yomb. Bi yàlla sottee ndox ca sawaraam wa doon jëf-jëfi (moom goornooru Luga bi), mu mujj di ku sedd,la nu ko delloo fa mu juge woon,ginaaw bi ñu yobbooti ko ci penk bi,ca wàllug Xaay,foofa la ko ab njabarkat bu bàmbara njabare,ci genn kërug bàmbara, mu dee di ku nu dàkku, di ku nu gàññ, xoolal ma rekk mujjug ñiy tooñ)). Mbirum noonam boobu,nirook lool,mbirum noonub ki miy ligeeyal di yonant bi (j.y.m),noonam booba di woon,Haamir doomi Tufayli,ba mu nee – jamono ja ko tawat ji sonalee ci genn këru jenn jigeen ju Salool - ,,p57,,,,,,,,axudatan,,,,ba ,,,,,,,,bayti saloliya,,,,,,, Sëñ bi def na ag xasida,gum u tënke arafi mazalul jannatil latii wuhidal muttaquun , ba ca, tilka huqbal laziinat taqaw ne; tooñ gu nu ma doon tooñ,jeex na,aji not jee ko jeexal,ji damm ngànnaayul ki doon puukarewu, mu damm. Moom de yàlla am na samag cant,ndax rayal na ma ka doon fexe ci atum junneek ñatti teemeer ak fukk ak ñatt g,te deem gi dolli xalaat yi. Amewul ca la mu doon def,lu dul am mbugal,te ginaaw bi mu farloo,ba yaakaar ne moo ci ne,daa daal di giim,tawat ji gàllankoor ko. Fayyug sunu boroom da koo tiital mu daw, ci geej geek ci jeeri ji,te am mbooloom wor ko. Jaraaf ju ñuul jooju,xam naa aw turam xam giir gi mu bokk,waaye du ma sobeel sama xalima ci bind aw turam,mook mbokkam mu nasaraanu, mi daa ñaawal sëñ beek a saboote,fu mu masaa dajeek moom,moo nekkoon Garambasaa. Gis naa li sëñ bi bind ci ñoom ñaar, ñu bari it, ci ñi xam seenug mujj,nettali nanu ma ne ku ci nekk dee gu ñaaw la dee,kenn ki mooy ku jéeri ji,mi ngi Ndakkru,ki ci des,di ku geej gi,nekk Konaakiri,yal na nu yàlla musal ak jullit ñepp,ci nattu bi mu leen tegoon. Nu dellu ci mbirum tukki bi,sëñ bi nee na kerook wird wi mu gënoon di def,mooy Inna walliyiyal laahul lazi nazzalal kitaaba,wahuwa,yatawallaz zaalihiin muy ci maanaa :kiy méngoo samay mbir,mooy yàlla mi wàcce teere yi,te mooy kiy méngoo mbirum ñu baax ñi. Loolooy maanaam waxam jii: yàlla naagul na ci man ibliis,fa Jeewal,bi ma ko woowee ci turu walii,(muy kiy méngoo mbir yi). Sëñ bi fanaan foofa,bi mu julle suba,laxas jëm Kokki, ñu yendu fa,mu tàmbli faa woy xasidag Asmaau Ahlul Badri, sëñ baa ngi wax ci loolu: ganaaw bunu fa yendoo,moom tàmbli na fa di woy lol ubbil na ko ab bunt. Boobu bisub dibéer la,bi gee jàllee ba teg lu néew,ñu laxas, - ci li ma kenn ci ñi àndoon ak sëñ bi nettali – ci fenkug weer wi,ci guddig altine dëppook ñaar fukki fan,juge Kokki,nee na :booba ñun ñi ngi dox, muy wicc-wiccal ci sunu kaw. Sëñ bi nee na : maa ngi rañaan (mooy dox guddi) kerook ca guddi googa,ci kaw sama wenn gelamu ñu naa ko Hawnul laah,wu gaaw,nga xam ne fasi ñoñ buur bi manunu koo jot,te ñi ngi doon def li nu man,ba mujj am ci ñoom ñu naan ma:sëñ bi defal nànk,yëramal sa bopp,te yëram nu,ma naan leen gaaw leen,nu ku nu yilif,ba noppi yonni ko di yeexe?bu ko defee,nu wedam. Sëñ bi def na ci loolu aw woy: laxas nanu ginaaw bi nu yendoo,di dox,ca ginaaw gee, ànd ca ak ag xat te di ko muñ. Nu àgg,laataa jullig fajar,mu fanaan guddi gi ci yekkati ay bayit ,di boroomug jàjji. Bayit yi mu doon yekkati, ñooy ñaar yu Busayri yii: ((kuy sukkandiku ci ndimbalul yonant bi,bu koy gaynde fekkee cib àll it wedam. Moom yonant bi,foo ko gise ak doonte moom rekk a ànd,da nga naan mook am mbooloo ànd ngir,màggam ga )). Li mu jublu ci di boroomug jàjji gi ci woy wi,nag,mooy mu nekk di jàjji fas wi ngir mu gaaw. Ginaaw bi, nu àgg Luga,laataa fajar,yendu fa. Nettali nanu ne sëñ bi nee na:bi mu jegee Luga,kenn ci ndawi nasaraan bi,te bokkoon ci ñi àndoon ak moom,wax na ak moom,ci anamug yërmaande,ne ko ngànnaayul,jege nanu noon bi de,sëñ bi ne ko ci kàddu gu dëgar,yàlla du lott,te du des ginaaw,bi nu àggee ba dal,la ndaw li ko doon wax loolu dellusi, ne ko man dey da ma laa wax ngir yërmaande,ngànnayul,jege nanu noon bi,nga ne ma yàlla du lott te du des ginaaw,li nga ma tontu ci sama wax jii de,xawma ko,loo ci jublu? Sëñ bi ne ko maanaam loolu mooy yàlla (t.s) dara du fàddu ci moom,kon mi ngi ànd ak nun,bu doxee sama diggante ak noon yi,ci kàttanam,dàkku ma wëlif leen,kenn du ma manal dara,bu ma bàyye ak ñoom it, ñu def la leen soob,kenn du ci man dara. wa in yamsaskal laahu bidurrin falaa kaashifa lahuu ila huwa,wa in yuridka bi xayrin fa laa raadda li fadlihii, muy ci maanaa bu la yàlla laalee ak lor,kenn manu koo dindi ku dul moom,bu la nammalee aw yiw it kenn manul a delloo ngënélam. (yàlla mu sell mi dëgal na,yonant bi,jàmm ak xeewal nanu sax ci moom,jottalee). Ndaw li dem ànd ak mbégte,man ma ne kooku sëñ bi daf ko doon leeral haalam (haal mooy melo walla mbir walla aw nekkiin) ak ni mu donne yonant bi (j.y.m),yonant bi (j.y.m) nee na wàkkiirlu mooy sama haal,fàggu di sama sunna,ku lott ci sama mbir,bumu lott ci sama sunna, sëñ bi moom donn na ci haalam ak sunnaam ab cér bu mag,ak ci haalu Ibraahiim (j.y.m) bi nu ko sànnee ca sawara sa,malaaka yi ñaan ko mu sàkku ci ñoom ndimbal,mu bañ,JIbriil (j.y.m) ne ko ñaan ko,mu ne xam gi mu xam sama haal doy na ma ba du ma ko ñaan. Sëñ bi yonant bi la ciy jikko,di Ibraahima ci yite (j.y. ñ),day jëf haalu yonant bi ak sunaam,gis nga haal ji noonu,mu jëfe ko,ma won la nag ag jëfeem sunna si,bokk na ci loolu,moom defal nanu ag xasida gu nu tënke harafi hasbunaal laahu wa nihmal wakiil muy ci maanaa yàlla doy na nu sëkk,te moom de wéeruwaay bu baax la.

Mu ne ci xasida gii laa sengewoo woon (senge mooy ta-ta,walla ci tubaab fortification,muy miir bi ñu njëkk ña daan tabax wërale seen dëkk yi,ngir mu leen di aar ci song gu bette,kon sengewu mooy aaru ) ca ngoonug bisub àjjuma ba,ba ma dogoo ci ànd ak ñoom ca gàwwu ba,ginaaw bi ma yonant bi (j.y.m) aaree,digal ma ma dem,ne ma wéyal te bul ragal lor. Xasida gii nag mooy muslaay li,juttit bu ne war na koo jeem a am di ci musloo li mu ragal,bu leen fàtte li ñenn ñiy wax naan,waxtuw ajjuma mi ngi dale ca ginaaw tàkkusaan,ba bu jant bi sowee,xasida gi nag mooy gi tàmblee hamidtu man yahsimunii minad darar, muy : maa ngi sant ki ma musal ci lori jepp saytaane ak junne ak nit. Tudd naa sellam ga,muy buur,buy aji wattu,may sàkkoo aaru ci wattoom gi wëlif musiba yi ak mbugal yi.

Maa ngi sàkk ci moom mu musal ma ci bànneex,ak ibliis,ak ci mbooleem yiy lore ci jamono ju ne. Yeene naa koo ñaan di sàkk am ramu,ci darajay soppeem bay ramu ñiy ramu. Mooy Ahmad,sangub mbindeef yi,may julli ak a sëlmal ci moom,te di ko def aw yoon jëm ca sama boroom. Maa ngi ñaan ,sama boroom,ci darajaam,mucc ci saytaane ak ciy ñaawtéef,ak way bew yi di ma xaccoo. Yaa moom mbindeef yi ,yaw sama boroom,may ma ag muc ci ñoom,ak bepp balaa ak mbugal.

Yaw laa jox sama bopp de,yaw aji wattu ji,ba fàww it ya’ay sama wettal. May ma li ma bëgg ci addina ak alaaxira,na nga ma musal it ci gàccag àddina ak gu allaaxira. Jubale naa la sama kanam,yaw sama boroom,ya’ak sama wasiila,te loolu doy na ma. Musalal samag wàll ci mbooleem luy ñaaw,te nga fegal ma mbooleem luy jax-jaxiloo. Soril ma mbooleem noon yi ,ci barkeb yonant bi,ak Ahlu Badri ñu tedd, ñiy ay tànnéef. Na nga ma xeewale ci ma dugg ci sa senge (kaaraange) lu aaru li,te dëkk fa,di ku am kóolute ci samay noon. Yaw’ay kiy musal kuy muslu ci yaw,ci lepp lu ko man a jublu ciy mbugal. Samay mbir ba fàww da ma koy joyal jëme ci yaw,ndax ya’ay ki nga xam ne ku wéeru ci moom deesu ko jalax. Yaw aji baax ji,fegal nga ma ag kéefar,ak lori ñoñam,ak jepp fitna. Fegal ma loxol woy bokkaale yi,ci darajay Ahlu Badrin,te nga def leen ñuy sama senge. Yaw aji baax ji,nekkal ma te bu ma gecceel,ci àddina ak àllaaxira,te dee ma jéggal.

Bindalal yonant bi ag xeewal ak mucc,ak ñoñam aki saabaam,ci anam gu sax. Mu tëje ko fanqalaboo bi nihmatin minal laahi wa fadlin,lam yamsashum suuhun,wattabahuu ridwaanul laahi wallaahu zuu fadlin haziim : muy ci maanaa, ( ñu dellu ànd ak xeewalug yàlla ak ngënéelam,lu ñaaw laalu leen, ñu topp ngëramul yàlla te yàlla’ay boroom ngënéel lu mag li). Mu neeti alhamdu lillaahil lazii hadaanaa lihaazaa,wamaa kunna linahtadiya law laa an hadaanaal laah,wa aaxiru dahwaanaa anil hamdu lillaahi rabbil haalamiina muy ci maanaa : ( maa ngi sant yàlla mi nga xam ni,moo nu gindi jëme nu ci lii ( muy lislaam) ,duñu doon gindiku bu nu yàlla gindiwutoon,sunu wax ju mujj,mooy ag cant ñeel na yàlla,miy boroom mbindéef yi) .

Xoolal ni mu aaroo woon ci baat yii nga xam ni,yàlla da leen a tagg,tagg it nit ñi ciy aaroo. mu wax: allaziina xaala lahumun naasu innannaasa xad jamahoo lakum,faxsawhum,fasaadahum iimaanan,waxaaluu hasbunaal laahu wa nihmal wakiil ba fam yam muy ci maanaa :( ñi nga xam ne nit ñi dañu ne leen: nit ñi kat dajaloo nanu ngir fexeel leen,kon tiit leen te moytu,loola dolli leen ag ngëm, ñu maase ne yàlla doy nanu ,te doy na sëkk ku ñu doyloo). Nga boole ca loola juroom fukki bismil laahir rahmaanir rahiimi, yi mu jàngoon ca Jeewal,ba ndawul nasaraan bi bëggee wax ak moom. Waxees na ma ,te loolu lu wer la,ne rakkam ja sheex Ibra Faati, ci bis bi sëñ bi tukkee,ba bi mu dellusee,masul a dañ di def junniy salaatu alan nabii ci melo wii : (( allaahuma salli halaa sayyidinaa muhammadin,wa halaa aali sayyidinaa muhammadin,salaatan tunajjiinaa bihaa min jamiihil ahwaali,wal aafaati,wa taqdii lana bihaa jamiihal haajaati,wa tutahhirunaa bihaa min jamiihis sayyiaati,wa tarfahunaa bihaa hindaka ahlad darajaati wa tuballixunaa bihaa aqsal xaayaati min jamiihil xayraati,fil hayaati wa bahdal mamaati)). Maanaa mi di:( yaw buur bi jullil ci sunu sang Muhammad,ak ñoñi sunu sang Muhammad,ag julli gu da nga nu ci musale ci mbooleem tiitaange yi,ak gàkk-gàkk yi,fajale ñu ci mbooleem aajo yi,laabale ñu ci, ci mbooleem ñaawtéef yi,yekkatil ñu ci gën jaa kawey daraja fa yaw, àggale ñu ci ca dayo ya gën a sori ci mbooleem yiw yi,cig dund ak ginaaw ag dee). Mu ko daan def ginaaw bu wàccee kaamil bi,waaye kaamil bi moom lu saxoon la,suba ak ngoon,naka jekk, njëkk sëñ biy tukki,waaye salaatu halan nabii gi moom saxal gi,man na a nekk muy ndigalul sëñ bi mbaa xalifaam bu baax,bu sell ba,ngir xér gu mu defoon ci muccug sëñ bi ak ag delluseem ci jàmm,mu sàkkaloon ko mbooloo mu ci daawul sàggan suba ak ngoon,waxambaane wu ragal yàlla,wu dëkkoon Kokki wii di Samba Joop nu gënoon koo xam ci Samba Asta daan leen jiite. Ku baaxoon la te gudoon aw fan,mi ngi faatu ci atum---------------------- waafiris sitri iiiiiiiiiii bokk na ci loolu woy gi mu def Ahlu Badrin,ak aaru ci ñoom,bi mu nekkee Ndar,mu mottali ko, tudd itam ànd gi mu defoon ak ñoom ci tukkeem boobu, ñu daa toroxal kepp ku ko daa jeem a lor,teere boobu,jotoon na koo won ca magi Ndar ya ka ñu naan Alhaaji Muhammadu Maabeey,ne ko mu mokkalandi bayit wu njëkk wa,ba ñu dajewaat ginaaw bu ñibisee. Te kat dajewaat nañu ginaaw juroom ñaari at aki weer,bi nu dajee sëñ Maabeey jàngal ko bayit wi,daal di daanu ab jéll,joy. Ak leneen ak leneen ci li mu aaroo woon te xamunu ko, degg naa ko bis mu naan: bi mu nekkee ci geej gi,masul a dañ di jàng Hisbul Bahri,bu imaam Shaazalii,muy lu am njariñ,li koy wone mooy yitewoo gi ko sëñ bi yitewoo woon,bayit wi mu digale woon mu wattu ko,mooy njëlbéenug xasidag Asiiru gu yeeme,gi nga xam ne sëñ bi feeñal na ci njëlbéen gi,ba ci fukk ak juroomi bayit,lenn ci mbóoti tukkeem bi ci diganteem ak noon yi,ak wone ci mucc gu mu mucc ci seeni lor,xamale ne saytaane moo leen wor ci moom,tax ba ñuy am njort yu ñaaw ci moom,waaye seen njort yi sooy nañu,te sëñ bi dellusi na ci jàmm,bayit yee nekk nii: maa ngi dox ànd ak ñu baax ñi(waa Ahlu Badri),bi may dox(bi may tukki),waaye noon yi jort ne man booba ku ñu njaf (jàpp)laa.

Sama dox bi may def,ci wommatug yonant bi, ànd ceek gaa yu baax yi,yàlla rekk a ko tax a jug,ba fàww it samab dox du jëm ci ku dul yàlla. Bijji gi ma wommat (bijji mooy jazbu,di lol day xëcc,kon man nanu koo jàppe yitewoo sunu boroom gi nga xam ne daa mujj mel ni ab asyee bu koy ñoddi jëme fa yàlla) jëme ma ci aji tedd,joj lu ma sàkku ci moom mu jàppandi,mooy liy dox ak man. Samag cant ci xalima,ak ci xol ak jëmm, ñeel na ki ma nekkal cig tab ( ki nga xam ne jamono ju ne mi ngi may sottil ay xeewalam ) te mooy ki di ab santaakon(ku soxlaalul kenn). Sama ndimbal,samag dëgaral,sama kaaraange ca noon ya,mi ngi bawoo ci aji yaatu,ji di ab mayewaakon (ku tabe lool) kooku mooy aji dimbali sama. Sama kilifa nag ci bu may dox ak bu ma taxawee,mooy sama kerkeraam,di yonant bi,te mooy ki may ligeeyal,te moom dey day xont (mooy jox ab dund) ku koy ligeeyal. Samab yool ci ligeey bi may defal ku nu tànn ki,di yonant bi, mayewaakon (yàlla) bee ko warlu,te moom ku am lu mu faye la.

Li ma nesar nag mooy nekk jaamub boroom Aras rekk,di ligeeyal gën ji mbindéef,te moom yonant bi mooy samab xuppkat(yonant bi day bashiir tey naziir,di kuy begale tey xuppe njir jaam yi bañ a sàggan bañ a naagu ). Aji feg jii di yàlla,moo may fegal ci yonant bi,ayi noon yi,ak lepp lu ñaaw te mooy ki may xettali. Samag mujj mooy nekk dib jaamam,di ligeeyal yonant bi,mbiri mbindéef yepp nag ca yàlla lay mujj. Samay weer aki bis ëlëg ñoo may seedeel nekk gu ma nekk di jaamub yàlla,te moom siw na. Samay sutura ci addina ak allaaxira,mooy tag yonant b,ci woy ak wesar,te moom suturaalkat bu baax la. Samaw jiwu mooy teereb yàlla bi ak sunna si nga xam ne ci laay aaroo ci li yaqkat bi jublu(muy saytaane). Samay kër weet na, ñoñ ñi tas,ngir tag ki nga xam ne,noo ko man a tagge,du tax tagg wi mat. Woru gi nekk ci mbindéef yi,wor na nasaraan yi,ciy pexeem, ñu jort ay njort,te njort ak woru la. Sëñ bi nee na : ginaaw bi nu jullee tàkkusaan,lanu dugg ci saxaar gi,jëm Ndar, ñu àgg Ndar bi jant biy bëgg a so,ci loolu sëñ baa ngi ciy wax naan: yàlla ca bu njëkk,la dàqoon samay nëx-nëx, ca Ndar jëme leen ci ku dul man,ci barkeb Ahlu Badrin ña diy gaynde. Ñu àndandoo sax ca dun (île) ba akub coona,fuglukat ya di ñu fa bari. Ma sax fa – sëñ beey wax – la desoon ca safar,muy fukki fan,ak weeru rabiihul awal,ba ca bis bu mujj ba,muy bisub alximis, ci diir boobu laa matale woyug Asmaau Ahlu Badrin, muy turi waa badar ,topp ko,wéral ko,ci laa dajee it ak ñu bari ci kilifay Ndar yi,ak li ko wër,kuréel it ci njiiti Njaambur yi seetsi ma ngir tinusi ak ramusi,ci tubaab bi,ma ne leen ba leen ma ak sama boroom rekk,moo leen ëpp ñeewant ci man,gën leen a xam li gën ci man, ñu far taxawlu. Nee nanu bi nu ko taxawalee ci seen kanam,wax ak moom,ci teewaayu kilifay nasaraan yi,te booba moom ku weet la woon ci seen biir,amu fa ab xarit du caangeenug aw wettal,nu ne ko wax nañu nu ci yaw nàngam ak nàngam ? Sëñ bi ne leen indil leen ma ki leen ko wax,ba xam ma’ak moom ku ciy ki wax dëgg!. Te booba li nu doon wax naan moo ko def,ab dof bu amut am xel sax du ko def,waxantu ma la’ak ku mel ni moom, li am daal rambaaj la gu juge ci ñu kañaan lëjal,ba ñu mujj amatuñu kersa ci yàlla,saytaane yàq seeni xel,jox leen xalaatam yu ñaaw,ba nu mujj di rambaaj ak a tudd ciy ñaawtéef aki caaxaan lol ñi gën a dof ci wutkati àddina yi sax,xalaatunu koo bëggal seen bop,mbaa ñu koy soxla,waxantu ma la’ak boroom xel yu dëddu yi àdduna. Ca bis ba mu war juge Ndar jëm Ndakaaru,te booba ma nga woor, àgg fa njëkk jant biy so, ñu wàcce ko fa ca genn kër,mu tàmblee waajal dog ak julli,waaye ñu jekki-jekki rekk lenn ndaw teew,ne ko ayca ñu dem,sëñ bi jug ànd ak moom,waa ja yobb ko ci néeg bu deesi muslu,lëndam kariis,tàng jérr,xeeñ xunn. Bi sëñ bi gisee li wàcc ci moom,mu xam ne mooy nattub yàlla bi ko doon xaar,amu ci am pexe mu dul gàddu ko,te muñ te sant yàlla te gëram ko,ndax doon na sentu lu gën a réy loolu,mu dal ni innaa lillaahi wa innaa ilayhi raajihuun. Sëñ bi nee na ma fanaan fa dundal guddi gi ci saari Baqara ak Aali Himraan, ñu feg ma ñoom ñaari saar yooyu,ci ñaari sawara yi ak ñaari gàcca yi,ma teg ci julli ci yonant bi (j.y.m) ki may ligeeyal,sama dënn leer,sama xol dal,koolute gi dolliku ci yàlla’ak yonant bi,ndax alaa bizikril laahi tatma-inul xuluub ci tudd yàlla ak fàttaliku ko,la xol yi di dale. Sama gudd gi dal di neex ci yàlla, ak ci aji sabab jii, ak dëkk bi,ak ci néeg bi. Ci loolu sëñ baa ngi naan: yàlla dàq na jëme ci ku dul man ca Ndakaaru,wepp ay wu pexewaakon (ki bari ay pexe )bi xëccoon jëme ci man. Bu ma fattalikoo panaan moomee,ak njiit loolee,ak sax ga,sama xol day naaw ak man jëm ci jëli xepp aki gobar ngir jiyaari,waaye yonat bii di kiy fari bàkkaar,dox sama digante ak loolu.

ci dugg gi ci gaal gi juge Ndakaaru

Bi nu xëyee – sëñ beey wax – muy bisub àjjuma,di bis bi njëkk ci rabiihus saanii,lanu yeeg ca gaal ga,gaal gi yendu,fanaan,am mbooloo ci murid yi dikkal ma ca dig gaal ga,di joy,bokk na ci mbooloo moomu,sheex Ibra FAAL,moo ca magoon,sëñ ba’a ngi ciy wax ak ci gaal gi,nana: Yàlla xamal na ma ci gaal gi,ne maay jëwrini yonant bi. Gaal gu fees googu ak mbooloo yendu na fanaan. Muritam bu amub nattu boobu dikkal na ko ca gaalam gu nu duy ga. Murid ba tàggoo dellu ca dun ba, ànd ak xol bu naqari. Mu jublu ci muridam boobu,sheex Ibra FAAL,ci loolu la jiitoo woon ñepp. Am na ci biir gaal gi ba tay,waa ju ko dikkaloon,di ko laabiire naan ko,am na njiit lu bees lu ñëw juge tugal,jaxasoogul ak nit ñu ñuul ñi,boo ko bindoon xamal ko ne danu laa tooñ,kon mu delloo la sa kër,ca sa njaboot,sëñ bi nee na waa ji bàyyiwu ko,di ko ci lëjal ba sëñ bi far jël daam ak xalimaam,nee na bi ma tàmblee ba bind wenn bind rekk,la ma wax ji dikkal juge fa boroom mbiondéef yi,ne ma leegi da ngay diis sa aajo mbindéef mu mel ni yaw,bàyyi ma fi.

Ma daanaka faatu ngir tiit ak kersa,ca saasa ma far la ma bindoon,waaye ngoor si lëjalati ma,ma ne ko,loolu manul a nekk, ne ko bu buurub buur yi di wax ak jaamam yi mu dëgaral ,kenn du ko man a xam ku dul ñoñam,ña mos la ca neex ak la ca naqari. Nitug neen nag nga xam ni mook nit ñepp a yam,dara waru ko lu dul,mu gàttañlu ci loolu te yam fi mu war a yam,bu bëggee mucc,sunu ko tawfeexalul nangul ko. Ci loolu mi ngi naan: Ki njiit li yonni woon ca ligeeykatu yonant bi,sàkku na ci moom cig laabiire mu yonnee ab bataaxel,ca njiit lu bees la tukkee woon ca seeni suuf,ba mu ko doon bëgg a bind,far reccu. Ginaaw bi aji ligeey ji far li mu bindoon, ñu neeti ko bindal. Mu bind xasida gu nu nangu gi,ngir fàttaliku ki nga xam ne ci moom la yàlla di wonee aw yoon. Xasida gu nu nangu gi,moom lanu def ci arafi waxi sunu boroom ji (t.s) ((wa ufawwidu amrii ilal laah,innal laah basin bil hibaad)) muy samay mbir maa ngi koy joyal jëme ca yàlla te yàlla’a ngi gis jaam yi. maa ngi jëmale samam mbind aji moom ,ji moom suuf ak asamaan ak buur yi.

Gaal ga deqi bisub gàwwu, ñaareelub rabiihus saanii,sëñ bi nee na romb nanu Konaakiri,am benn wolofu saalum-saalum bu ko fekk ci gaal gi,jox ko fa àddiya ju kawe,ne ko man de da maa degg ñu ne yaa ngi ñëw ci gaal gi,jëm Gabong,ma ne naa la siyaaresi,nga ñaanal ma dénk ma. Sëñ bi nee na ci waa jooju la dégge turu Gabong,xame ca it fi nu ma jëme,ma dal di koy ñaanal,ne ko bi ma koy dénk: xamal yaw sama mbokk,ak foo man a nekk,ne amul benn buur bu dul yàlla,ku jublu ci ku dul yàlla,dana xam ne amul ku fi nekk ku dul yàlla,ku jublu ci yàlla te jaaralewoo ko ci Muhammad yonantab yàlla bi,(j.y.m) da na xam ne yonant beey ki yàlla yonni, ñu dal di tàggoo,mu dem. Sëñ bi nee na ñu romb Garambasaa,mu ne am na ku ko doon ñaawal ci biir gaal gi,waaye yàlla dox diggam ak moom ci hikamam,loolu nag ni mu ame mooy daa am jëmm ju yéegoon ci gaal gi,ca Konaakiri,te moom xamu ma woon,bi nu jegee Garambasaa,jenn waay ju ñuul genne ci ab neeg ne ma,ndax yaay diw ?jaar ci samaw tur,ma xool ko ,mu ne ma, nee nanu ma sama mbokk (mag walla rakk) de moo la jàpplu,ngir barig li la sa taalube yiy rëyal ak màggal,ak nàngam ak nàngam,bi mu tollee ci wax jooju rekk gall gi dal di sab (yuuxu) mu dem di xaar coow li dal,ba mu dolli ñaawalam yi,waaye sab ga dakkul ba kerook gaal ga di teer,mu wàcc ànd ak ñi doon wàcc, kon alhamdu lilaa ginaaw amul li mu bëggoon,ci loolu sëñ ba’a ngi naan: sama àddiya sell na ca Konaakiri, ñeel ku nu tànn kiy fari bàkkaar,ci lu dul kuy weddi. yàlla setal na ma ca Konaakiri,ci lepp luy xëcce jëme ci yu nu sib. Yàlla soril na ma cag njëkk ca Garambasaa,ka doon léewtoo ak man te mu dem wëlif ma. Àddiya jooju mu tudd foofu nag mi ngi ci jublu,leeral gi mu leeraloon waa ja ko doon laaj,maanaam laa ilaaha illal laa,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,p 73,,,,,,,,,,,,wahuwal lazii yaqahu bihiil inkaar,,,,,,,,,ba wa qad barraahul ,,,,,,,,,,,,,,,, Du àddiyay xaalis ju waa jooju,mu tudd romb gi nu romb Dawme,wax karaama gu yeeme gi ko yàlla defal foofa,mu ne daa jëloon benn bitéelu misk,bu mu yoroon,ngir wis ko ciy yereem aki téereem, nee na ñu ne ko sànni ko ci géej gi, mu ne ma gaaw sànni ko,bi gaal gi teeree,am mbooloo ci sunu mbokki jullit ñi,duggsi,ndax danu maa déggoon ,ñu ñëwoon ngir nuyyusi ma,waaye képp ku dugg rekk,jox nga ma ab bitéelu misk, ñepp walla ña ca ëpp,ci loolu la sëñ bi naan : kiy jagleele yërmaandeem di yàlla,woo na ma ci boppam,ci indil ma xéewal yuy tee jaaxle. Mu jublu woon ci aji yërame jooju yàlla mii di boroomi xeewal,daa ko indil ay xeewal,bokk na ci xeewal yooyu biteeli misk yooyu,mu wax ne bokk na ci karaama yi ko yàlla doon defal ci gaal gi,tàggat gi mu defoon boroom gaal gi mu dikk di ko waxtaanal,di ko won ag ñeewant ak yërmaande,di mettitlu bu baax li dal sëñ bi,daan baril lu mu ko daa wax naan ko yaw danu laa tooñ,mu tuddati ne am na benn doktoor bu ko seetsi woon foofa,mujj am yërmaande lool ci moom naan ko man daal da ma laa bëgg rekk,te fas laa dimble,mu ne am na wenn waxambaane wu tubaab,wu ko dikkaloon wu bokkoon ci waa gaal gi,mu ne yàlla def ci xolam mu sopp ma,mujj di ma ligéeyal ni ko murit yiy defe,mu ne moom daal,noonu la yàlla nekke woon ak moom ciy xéewal,tàggatal ko ñepp ba kerook muy wàcc Gabong.

Mu ne Gabong moom yàggu fa dara rekk tuxooti fa dem ci beneen dun,foofa nag ma sax fa juroomi at,mu ne ci diirub juroomi at yii nag laa mujje mel ni ab jant,mu jublu ci, ci yekkatiku ay maqaama akug siw ak bari njariñ,mu ne ci diir bii it la taalife taalif yu kenn masul a def cib taar ak bari njariñ ci yàlla ak yonnat bi ak ci lislaam. Dun bii nag mooy Maayomba,li koy tegtale mooy waxam ji mu naan :ca tefesug geejug dun boobu laa taxawoon di irtijaal (di wax ci lu dul xool li may wax ci am mbind) di xutba geej gi naan: yaw geej gi kennalal sa boroom te bul ko ñattal,ndax sunu boroom kat kawe na wëlif ñu koy ñattal(wareesu koo def ñatt, ndax kenn rekk la) cëy moom ni mu doone buur bu tedd. Na nga nekk di bajbaji,di fuur ngir ragal yàlla,te seere ne man ab jaamam laa,,,,,,,,,

Mu ne ba mu fa defee jeroomi at la demati ci beneen dun,nekk fa ak ab coona,am fa ñatti at yu manke tuuti,di ligéeyal yonant bi (j.y.m), mu ne am na wenn waxambaane wu bokk ci ñoom wu ko fekkoon fi mu nekkoon di bind,mu bocc jaaseem di ko wëndéel ci sama bopp,naan ma yaw ay diw di jaar ci sama tur,ma ne waaw,mu ne ma moytu ma,sama maam kat raykatu walliyu la woon,te maa di ab sëtam,ma joxoñ ko sama xalima gi,gëdd ko mel ni dama koy song,ne ko xamal ni doo sa maam ja daa raye,te du ma ku mel ni ña sa maam daa ray,waa ja dal di tiit,daw juge foofa fepp. Mu neeti am na kenn ci seen kilifa yi,ku doon ñëw ca dun ba mu nekkoon,di nemmikusi soldaar yi,fan yooya yepp nit ñi dajaloo ci waajal kilifa gi,di setal yoon yi ak a rafetal ak a samp ay raaya,waaye bi waa ji ñëwee,li mu njëkk a def,mooy laaj ma, ñu tegtal ko sama kër,mu ñëw ,dugg ,nuyyu ma,tudd samaw tur cig màggal,dal di tàllal loxoom ngir nuyyu ma,man itam ma tàllal sama bos,waaye ca saasa am lu wax ak man,mel ni ag dënnu gu juge ci asamaan,ne : yaa ayuhal laziina aamanoo,inna maal musrikuuna najasun muy yeen ñi gëm,xam leen ne bokkaalekat yi sobe lanu,mu mel ni samam xel daa muuru,ma bëmax ab loxoom bëmax gu tar,ba waa ji yëngutu,deltu ginaaw,dal di taxaw ab diir mel ni day xalaat ci samay mbir,waaye man loolu lepp,teewul ma nekk ci samam mbind,bi lu tollook waxtu jàllee mu woolu ki koy firil,wax ak moom ab diir,firilkat bi ñëw ne ma sa waa ji nee na mi ngi lay nuyyu,te di la xamal ni bu ko mere ndax moom bokkul ci ñi la bañ,walla mu lay lëjal,di la tumbrankeel ak a genne sa réew,moom de nee na bu ko manoon leegi mu delloo la fa nga bëgg,boo gisee muy sonn ci yaw ak di la njëkk a seetsi bi mu daa taa wàcci,mooy daa am kenn ci sa mbokki senegaal yi,ku taxoon ma sopp la,mu sàkku woon ci man ma nuyyul la ko,moom dey ci ñi mu gën a sopp nga,looloo waraloon sama ñëw gii du leneen.

Sëñ bi nee na ma wax kiy tekki ne ko:nee ko loolu ma def de ag bañ ko taxul. Mu dem waaye taxul mu soppiku ca na mu meloon,bi mu demee ba toog ,dal, ñu ne ma da nga koy teral,te booba maa ngi ak as lëf ci seen mburu moomu ñu jaxase ak suukar,mu doonoon mburu mu neex lool,ma yonnee ko ko,mu beg ci lool,sant ma, ne lii de bu ko kuy jambaar-jambaarlu defoon te li miy woote nekkul ci moom,man na ca’a loroo,waaye deesul loroo ci ndigal,alhamdu lillaah. Da na xoromu ñu indi fi as lëf ci bayiti Ibnu Hanbal yii,mu jëme woon ci Sëñ bi ci lu aju ci xar-baax yu mel ne yooyu: ((Boriwaa na aji jalgalti , ku di ab tooñkat ku sol yerey teddngaam di puukarewu,ciy tëneem aki takaayam)) ((ay junniy junni ñoo nekk ci ron kilifteefam,te du faale lu koy digal mbaa mu koy tere)) ((ngeen (sëñ bi lay wax) wacce ko ci mbartalum toroxte,dammte ko ci jaasiy ndimbal ju di ab dogaakon (ju ñaw) )) ((ndimbal lu tukee ca Yàlla ñeel jaamam bii di jëwrini yonnant bi,muy ndimbal lol nasaraanam yi sax mujj nanu ci di ay ansaaram (di ay gaayam yu koy jappale) )) ((bu wone woon mboot mi (sekkare bi) moom Sëñ bi,kon dey mbindeef yi gis lu yeeme,waaye moom dënam bàmmeelu ay sekkare la )).

Tudd na moom Sëñ bi ne bokk na ci karaama yi ko Yàlla defal ci tukkib geej gi,feeñug Ahlu Badrin,mu ne moom kat tubaab yi danu koo dëkkaloon ,ci benn ci dun yi, ca karce ga ,fa soldaar sa, ñuy fo ak a naan ak a tux,man may muñ seen lor yoou rekk,ndax xam naa ne ñaari malaaka yiy bind jëf yi, ànd nanu ak mukàllaf mu ne,te ginaaw ñoom ñoo man a muñ boobule coona ak yooyule lor,ngir top ndigalul seen boroom,kon man du rafet fi man may jàmbat,ndax kat li leen di lor rekk,mooy li may lor,li leen di naqàri rekk mooy li may naqàri,te jàmbatunu. Ci noou Yàlla dogal bis soldaar si genn ngir tàggatuji, waaye ba ñu demee fa ñiy tàggatoo,fekk fa am mbooloo mu war ay fas,rang te kaalawu,ci noonu ñu tiit taxaw,seen njiit li tëyye leen fa,xupp leen ci ne bu xibaar bi siwee da na leen ray. Ba suba jotee ñu ne mes gisatunu leen,nu dal di nëbb seenub xibaar ñeneen ñi ko yëguloon. Sëñ bi nee na bi loolu jàllee ba tegi fan, seen njiit woo ma,mudaaranteek man waxa man wax ju rafet,ci biir wax ji mu ne ma xanaa da ngaa am ay àndandoo yu lay dimbali boo bëggee def dara? Ma ne ay junne lanu walla ay nit ? mu ne ma yaa ko gën a xam ! Sëñ bi nee na moom da koo wonoon ne moom yëgul li xew ,mu dal di noppi. Am na ñenn ci boroom xam-xam yi ñu ko laajoon lu waraloon feeñug Ahlu Badrin gi? Sëñ bi ne woon ko ngir tiital noon yi, keneen laaj ko ne ko ndax Ahlu Badrin ñooñu nit ña lanu walla malaaka ya ? mu ne malaaka ya, keneenati laajati ko ne ko ndax yonant bi (j.y.m) ca la woon?, mu ne ko moo doonoon seen njiit. Ci loolu mi ngi naan:

• yombalal na ma samay mebët fa Limbarwali,ki nga xam ne wommatal na ma lu fàddu wëlif wepp wàlliyu
• ka soril rambaaj ba ak aji iñaan ja,wommatal na ma Ahlu Badrin ña diy gaynde
• Yàlla moom’ay wommatal fu ma man a nekk mbegalum Laa-ilaaha illal laah.