Koor wuute gi ci sumb yi

'''Koor''' mooy juroom ñenteelu weer ci arminaatu jullit ñi. Weer wii mooy ndoorteelu wàccug [[Alxuraan]] ci suuf. Bokk na ci li tax [[Jullit|jullit]] ñi di ko woor: magal ko. Woor Benn la ci [[Ponki Lislaam|ponki Lislaam]] yi.

Yàlla (t.s) moo farataal koor ci [[Muhammad]] (j.m) , niki mu ko farataale ca xeet ya ko fi jiitu woon ca waxam ju tedd ja: «Yéen ñi gëm, farataal nañu ci yéen koor, ni ñu ko farataale ca ña léen jiitu, ndax ngéen am ag ragal Yàlla»

Waxam ja (j.m) : «Julli yi juroom, àjjuma ba àjjumawaat, ramadaan ba ramadaanati, dana ñu far bàkkaar yi nekk ci séen diggante, bu ñu teetee bàkkaar yu mag yi».

Waxam ja (j.m): «Koor de pakk la bu lay fegal sawara, ni pakk di fege boroom cib xare».

Waxam ja mu nee (j.m): «Ku woor ab bis ngir Yàlla (t.s) Yàlla dana soril jëmm ja [[sawara]] lu tollook juroom ñaar-fukki nawet ngir bis boobee».

Waxam ja (j.m): «Ki woor de bu dogee lu mu ñaan Yàlla may ko ko»

=== ay njariñam ===

Koor am na ay njariñ yu ruu, yu mboolaay ak yu wér-gu-yaram ñooy:

* Bokk na ci njariñi wér-gu-yaram yu koor yi : moom (koor) day setal ay butiit, di defar ag mbàq, di setal yaram wi ci desiit yu bon yi ak diigiit yi , di wàññi aw yaram, di néewal gariis gi ci yaram. Adiis ba nee na : “ woor-leen, wer”

1- Bisub Arafa, ci ku ajul, mooy juroom ñeenteelu dil-hijja, ngir waxi Yonnant bi (j.m): «Woor bisub Arafa dina far bàkkaari ñaari at, ma jàll ak may jublusi. Woor bisub fukkeel ba di Aasoora nag moom day far bàkkaari at ma wéy».

2- Bisub Asoora ak Taasooha, ñooy bisub juroom ñeenteel ak bu fukkeel ci weeru muharram, ngir waxam ja (j.m) : «Woor bisub Aasoora dina far bàkkaari at mu jàll», ni mu woore moom Yonnant bi (j.m) bisub Aasoora te digale ñu woor ko, ne : “déwén bu neexee Yàlla dinañu woor Taasooha (bisub juroom ñeenteel ba)”

3- Juroom benni fan ci sawaal , ngir waxam ja (j.m) : «Ku woor ramadaan teg ca juroom benni fan ci sawaal, mel na ni ku woor diirub jamono».

4- Xaaj bu njëkk bi ci weeru baraxlu, ngir waxi Soxna Aysa (y.y.g) ja : «Masumaa gis Yonnant bi (j.m) mu woor mukk weeru lëmm wu dul wu koor wi, masuma koo gis it mu woor ciw weer lu ëpp li muy woor ci baraxlu».

7- Bis yu weex yi ci weer wu nekk, ñooy: fukk ak ñatt, fukk ak ñeent, fukk ak juroom, ngir waxi Abuu Darin ji (y.y.g) : «Yonnant bi (j.m) digal na nu nu woor ci weer wi ñatti fan yu weex yi : fukk ak ñatteeel; fukk ak ñeenteel; fukk ak juroomeel». Mu ne : «Ñoom de ñook woor diirub jamonoo yam».

8- Bisub altine ak bob alximis, ngir li ñu nettali ne li ëpp ci li Yonnant bi (j.m) daa woor mooy bisub altine ak bu alximis, ñu laaj ko ko mu ne: «Jëf yi dees leen di gaaral altine ju nekk ak alximis, bu ko defee Yàlla di jéggal jullit bu nekk walla aji gëm ju nekk, ndare ñaari way tóngóo yi, mu ne nañu leen mujje»

9- Woor bis, wori bis, ngir waxam ja (j.m) : “ wooriin wi Yàlla gën a sopp mooy wi Daawuuda daa def (j.m), julliwiin wi Yàlla gën a sopp mooy wu Daawuuda , da daan nelaw benn xaaj ba , taxaw benn ñatteel ba , di nelaw juroom benneel ba. Daan na woor it benn fan, wori ba ca des”

1 – jokkale, mooy jokkale ñaari fan di ko woor walla lu ko ëpp ci lu dul dog ci diggante bi, ngir waxam ja (j.m) :«Buleen jokkale» ak waxam ja :«Moytuleen di jokkale».

2 – ñatti bisi tasriiq yi, ngir “Yonnant bi (j.m) dafa yónni woon ab yéenekat mu yéene ca Munaa ne buleen woor bis yii, ñoom de bisi lekk lañook naan ak séy” lafd am na ak tudd Yàlla.

4 – koorug aji tawat ji ragal ag dee ci tawat ji bu wooree, ngir waxi Yàlla ji (t.s): «Buleen ray seen bopp, Yàlla de ku leen yëram la»

== Warug woor weeru koor ==

Woor weeru koor lu war la ci Alquraan ak Sunna ak dajeg xeet wi (ijmaahul umma), Yàlla nee na (t.s) : «Weeru koor wi nga xam ne ci lañu wàcce Alquraan muy ag njub ci nit ñi te di ay laaya yu leer yuy gindee tey tàqale dëgg ak fen, ku ci fekke weer wi na nga ko woor» ak waxi Yonnant bi (j.m) : «Lislaam ci juroom lañu ko tabax, seere ne Laa ilaaha illal laah, Muhammadun rasuulul laah, ku dul Yàlla du yàlla te Muhammad moo dib yonnantam, ak julli, natt asaka, aj Màkka ak woor weeru koor» ak waxam ja (j.m) : «buumi Lislaam ak ponki diine ñatt lañu ci lañu tabax Lislaam, ku ci bàyyi benn rekk yeefar nga, sa dereet dagan na : seere ne Yàlla rekk ay buur, ak julli giy farata, ak woor weeru koor».

1 – saraxe : Yonnant bi (j.m) nee na : « Gën ji saraxe mooy bi ñu def ci koor gi » waxati na (j.m) : « Ku jox aji woor lu mu doge am nga yool bu tollu ne kooram ga te loolu du wàññi cib yoolam dara » mu waxati « ku jox ndogu aji woor, mu diw ñam walla ag naan ci lu lew, malaaka yi danañu julli ci moom ci waxtuy weeru koor wi, Jibriil julli ci moom ci guddig Laylatul Qadr » moom (j.m) moo gënoon a tabe ci nit ñi, bu ramadaan jotee nag da daan gën a tabe bu ko Jibriil di dikkal

2 – taxaw guddi : ndax Yonnant bi (j.m) wax na : « ku taxaw ci ramadaan ngir gëm ak sàkku tuyaaba, jéggalees ko li jiitu ciy bàkkaaram » nekkoon na moom (j.m) di dundal guddiy ramadaan yi, bu fukki fan yu mujj ci koor gi masaan na jot da daan yee ñoñam, ak mépp mag mbaa ndaw lu man a julli

Wax na bat ay (j.m) : « koor ak taxaw danañu ramu jaam bi yawmal qiyaam, bu ko defee koor gi ñëw ne : boroom bi kii de tee naa koo lekk bëccëg tee koo naan, Alquraan ji ne : maa ko tee nelaw guddi kon tin ñu ci moom »

5 – umra : mooy siyaareji Baytil Laahil Haraam, ngir wëri kaaba ga, ak doxi Safaa ak Marwa, ci ramadaan, ngir Yonnant bi nee na : « umra ci ramadaan mook aj ànd ak man a yam » waxaat na ba tay : « umra ba umra far na bàkkaari li nekk ci séen diggante »

=== Aji ëmb ak kuy nàmpal ===

# Jullit bu faatu te waroon a fay ag koor, koor ga kilifaam a ko koy fayal, ngir waxam ja (j.m) : “ ku faatu te borub koor a ngi ci kawam, na ko ko kilifaam fayal” ak waxam ja ñeel ka ko laajoon ne ko: “ sama yaay dafa faatu te war naa fay aw weeru koor ndax dama ko koy fayal ?. Mu ne : waa-waaw, bor bu ñu yoreel Yàlla de moo gёn a yayoo ñu fay ko”

# yéene, mooy fas ci xol ne danga woor ngir topp ndigalul Yàlla (t.s), walla ngir jaamu ko, ngir waxam ja (j.m) : “ ku fanaanalul yéeney woor, amul koor” . Bu dee ngàttnga la nag moom dana baax ak doonte ginnaaw bu fajar fenkee la, bёccёg bi tàmbalee dugg, bu fekkee ne jotul woon a lekk dara, ngir waxi Soxna Aysa ji (y.y g) : «Yonnant bi (j.m) dugg na fi man bis, ne : ndax yor ngéen dara ? ñu ne ko : dée-déet, mu ne : kon woor naa»

# Jamono koor gi, maanaam bёccёg gi, mi ngi tàmbalee ci fenkug fajar gi ba ca sowug jant bi. Bu waay wooroon guddi gi, dog ci bёccёg bi, ag kooram du wér, ngir waxam ja (t.s) : «Mottalileen koor gi ba ci guddi gi»

1 – Gaaw a dog, mooy dog rekk bu jant bi sowee, ngir waxam ja (j.m) : “ nit ñi duñu dañ di nekk ciw yiw li feek ñi ngi gaaw a dog” ak waxi Anas ji (y.y.g) : “Yonnant bi (j.m) daawul julli timis ndare bu daa dog, ak doonte ci guuxub ndox la”

2 – doge ci tàndarma ju tooy mbaa ju wow, bu amul ndox, li ñu gёn sopp nag mooy mu tόol: ñatt walla juroom mbaa juroom ñaar, ngir waxi Anas doomi Maalik: “Yonnant bi (j.m) da daan doge ci tàndarma ju tooy njёkk muy julli, bu amul jёfandikoo tàndarma ju wow, bu amul mu guux ay guuxi ndox”

3 – ñaan booy dog, ndax Yonnant bi (j.m) daan na wax bu dogaan : “Allaahuma lakka sumnaa wa halaa risqika aftarnaa, fa taqabbal minna innaka antas samiihul haliimu” Ibnu Omar moom daan na wax: «Allaahuma innii asaluka birahmatikal latii wasihat kulla sayin, an taxfira sunoobii».

4 – Xёdd, mooy lekk ak naan ci waxtuw njёl di mujjug guddi gi, ànd ak yéeney woor, ngir waxam ja (j.m) : "ngёnéel li tàqale sunug koor ak gu waa Ahlul Kitaab (ñoñ téere: Yahood yeek Nasaraan yi) mooy xёdd” ak waxam ja (j.m) : “xёddleen, xёdd de am na barke”

ku am sikk ci fenkug fajar na lekk te naan bam u wόor ko ne fajar fenk na, bu ko defee mu jàpp (mu tàmbalee woor), ngir waxam ja (t.s) : “ lekkleel te naan ba xàmmee wёñ gu weex cig u ñuul ci fajar gi” waxees na Ibnu Abaas (y.y.g) ne ko : “man de damay xёdd, bu ma sikkee (ne warees naa jàpp) ma bàyyi. Mu ne ko : lekkal li feek yaa ngi sikk, ba sikkatoo (nga jàpp)”

1 – ёppal ci gallaxndiku ak saraxndiku booy jàpp, ngir waxam ja (j.m) : “ёppalal ci gallaxndiku ndare bu dangaa woor” sibees na muy ёppal ci saraxndiku ngir ragal ndox mi di jàll bay àgg ca biiram, di yàq kooram.

4 – waccu mu ñu tay, ngir waxam ja (j.m) : “ku waccu te tay ko, na fay” waaye nag ku am waccu not, ba mu waccu te sàkkuwu ko, loolu du yàq kooram

9 – agsig dara lu dul aw ñam ba ci mbaq gi (biir bi) jaare ko ci gimiñ gi, muy lu mel ne wann ab jaaro walla ag wёñ, ngir li ñu jёle ci Ibnu Abaas mu ne : “ koor mooy li dugg, du li génn” mu bёgg a wax (y.y.g) ne: koor mi ngi yaqoo ci liy dugg ci biiru nit ki, waaye du yàqoo ci li ciy génne niki dereet walla am waccu.

1 – séy bu ñu tay te kenn manantewu la ci, ngir waxi Abuu Hurayra ja (y.y.g) : “waay ñёw na ci Yonnant bi (j.m), ne ko man de alku naa yaw Yonnantub Yàlla bi, mu ne ko : lu la alag ? mu ne ko séy naak sama soxna ci ramadaan. Mu ne ko : ndax am nga jaam boo goreel? Mu ne deedeet, mu ne ko ndax man ngaa woor ñaari weer yu toftaloo? Mu ne ko deedeet, mu ne ko ndax am nga lu man a leel juroom benn fukki miskiin ? mu ne ko deedeet, daal di toog, Yonnant bi (j.m) daal di indi as ndàmba su def tàndar ma, ne ko am saraxeel lii, mu ne ko ndax dama koy sarax ku ma gёn a ñàkk? Yonnant bi ree ba ñuy gis bёñam ya, mu ne : demal jox ko sa ñoñ”

2 – lekk mbaa naan ci lu dul ngant lu ñu daganal: ci Aboo Haniifa ak Maalik (y.y.g), seenub tegtal mooy : “waay dog na ci ramadaan Yonnant bi (j.m) digal ko mu kafaara” ak àddiisu Aboo Hurayrat (y.y.g) mu ne : “waay ñёw na ci Yonnant bi (j.m) ne ko : dog naa ci ramadaan te tay ko, Yonnant bi ne ko: goreelal ab jaam, mbaa nga woor ñaari weer yu toftaloo, mbaa nga leel juroom benn fukki miskiin”

7 – lekk mbaa naan ngir juum mbaa fàtte, waaye Maalik moom gis na ne war naa fay bu dee koorug farata, ngir léemtu (ngir lu gёn a wόor), bu dee naafila nag moom fay du ko ci war mukk, ngir waxam ja (j.m) : “ku fàtte ba lekk mbaa mu naan cig koor, na mottali kooram, ndax Yàlla’a ko leel, nàndal ko” ak waxam ja (j.m) : “ku dog ci ramadaan ngir ag fàtte, du fay te du kafaara”

Kafaara mooy li ñuy fare ab bàkkaar bu ñu def ngir ñàkk a topp ndigali Aji yoonal ji (Yonnant bi), ku wuuteek aji yoonal ji ba jaxasoo ci bёccёgu ramadaan mbaa mu lekk mbaa mu naan cig tay, war na mu kafaara wuute gii mu def, loolu nag benn lay doon ci ñatt yii: goreel jaam bu dib jullit, walla woor ñaari weer yu toftaloo, walla leel juroom benn fukki miskiin, miskiin bu nekk mudd ci dugubi suuna mbaa ceeb walla tàndarma kem ni nga ko mane, ngir li nga gisoon ci addiisub waa ji séyoon ak soxnaam ci koor, daal di laaj Yonnant bi (j.m). Kafaara nag dina limu ci limug wuute yi, ku jaxasook soxnaam cib bis, naan mbaa mu lekk ca bis ba ca des, ñaari kafaara war na ko.

Njariñ li nekk ci kafaara mooy ñogal sariiya ba duñu ko foye, di xotti wormaam. Moom itam day laabal bakkanub jullit bi ci jeexiiti bàkkaari wuuteek ndigali Yonnant bi (j.m), yi ñu def ci lu dul ngànt, looloo tax ñu war a defe kafaara ni ñu ko yoonale ci kem bi ak naka gi (ni muy tollu ak ni nu koy defe), bu ko defee mu man moom kafaara def li ko taxoon a jug, muy far bàkkaar bi aki jeexiitam ci bakkanu jullit bi. Cosaanul kafaara mooy waxi Yàlla ji (t.s): "yu rafet yi danañu demal (dañal) yu ñaaw yi" ak waxi Yonnant bi (j.m) : “ragalal Yàlla foo man a nekk, lu ñaaw (loo man a def) toppal ca lu rafet, dana ko far, àndal ak nit ñi ci jikko ju rafet”