Melosuuf wuute gi ci sumb yi

Melosuuf moom nekkatul rekk xam-xam boobu di melal feeñte yi (les phenomenes) di leen melal ak a leeral ci anam gu tond, gu soreek li am, waaye mujj na di xam-xam bi jagoo dox ànd ak jëm-kanamug xam-xam bu bees bii sukkandiku ci gëstu ak nattale, ak làmb ba daj, ak jëfandikoo misaal yi ak gis-gis yu yees yi, ci noonu la mujje di lu nuy doxal ci anam gi nuy tudde séwogaraafi bu kem ak séwogaraafi bu doxal walla dëppale “bu pratique” bi nga xam ne du nangoo beru wëliif soxlay nit yu mag yi, loolu nag li ko waral mooy li séwogaraafi làmbool yor ko ci man–manu dëppoo ak mbooleem xam–xam yi, moom mooy aji jokkale ji nekk ci diggante xam–xam yi di leen booleek a jokkale, bu ko defee di leen tàggat ngir ñu liggéeyal ko, di jël ci ñoom lu koy jariñ, di ko ràññale ak yeneen yi.

At yu mujj yii seere nanu ag soppiku gu mag ci gérum séwogaraafi ak xam-xam bi mu ëmb, ak ci anam yi muy jaar ngir amal ay jubluwaayam aki xemmemtéefam. Man naa am nag mu bokk ci li indi coppiku gii: jëm gi nit ñi gën a jëm kanam, nga xam ne sax boroom xam-xami séogaraaf yi mujj nanu di gëstu ay mbir yoy bu njëkk xamuñu leen woon, ba sax kuy seetlu liggéeyu boroom xam-xam yii dana gendiku yittewoo gu dolliku gi nu sotti ci mbirum gëstu feeñte yi /phenomenes/ ak masala yu wuute yi aju ci dénd bi ak nit, ci anam gu wuuteek ga nu ko daa gëstoo bu njëkk, sababus loolu nag mooy jëfandikoo gi nuy jëfandikoo leegi ay jumtukaay yu xarañ te aaytal ci seeni gëstu, di dimbadikoo xam-xami takk yi (statistiques) ak yu xibaar yu jumtukaay yi ak mat ak misaalukaay yi (echantillon) ak xam-xamu xarala ak dénd (nature bi) ak kimya (simi). Jëm kanam gii am nag ci jëfandikoo jumtukaay yii ak ker-keraan yii (ces moyens) tax na ba ngérte (resultants) yu am solo juddoo ci, yu jañ séwogaraafi mu jëm kanam, def ko muy xam-xam bu jamonoo. Loolu sax tax na ba ñenn ñi di woowe jëm kanam gii am ci xamu melosuuf ((jeqiku walla fipp gu kemu ci xam-xamu séwogaraafi)),

 

 

 

Ngir melosuuf man a génne, feeñal lëj-lëj ak jafe-jafe yi gawu cib gox walla ab diiwaan, li muy njëkk a def mooy digal ëtt boobu walla barab boobu , maanaam wutal ko aw dig ba ñu xam ne fii la, bu ko defee mu fésal séqoo (les relations) yi am ci diggante mbooleem xeet (element) yu wuute yu kojug dénd yi (naturel) ak yu kojug nit yi, ak nu ñu man a duggantee ci seen biir, ràbbaloo ni. Looloo tax séwogaraafi fi di boroom jikoo ju ràññiku, ndax danu koy gis mu tegub tànk ci xam-xami dénd yi, tegati beneen ci yu nit yi. Bu fekkee ne xam-xam yu wuute yi ci atum 1972 lanu leen raŋale, nos leen, séddale leen ñatti kuréel ñooy : xam-xami seggat yu nattu yi, xam-xami firi yi ak taawiil, ak xam-xami jam yi (yu critique yi), bu fekkee ne noonu la it melosuuf moom jël na mbooleem jikkoy yii kuréeli xam-xam .

Ngir solos ëttub melosuuf Unesco saxal na ni nu koy jàngalee ci Tugal ci donga yiy door a dal, bu ko defee ñuy def aw doxaliinam ; sukkandiku ci dégg te xam juroomi laaj loolu nag mooy : ëtt biy jóox (biy produire) : bu ñu laajee njàggaan li jéego yi aju ci déggiinu ëtt biy jóox loolu man naa doon yoon wi ngir xam dëgg gi maanaam yewwu ci ne ëtt boo gis du lu dul melo ci meloy yëngu yi (maanaam mi ngi ci melow jóox) kon nag ngértel saxal yu tukkee ci nit ñi la (jeexiitalu jëfi nit)

 

 

 

Boo gëstoo lonkoyoon (carte) adduna bi bu baax di nga ca gis dëgg yii :

4 – Goxub Amerig gu bëj-saalum gi: tolluwaayam toolu ci ñatti ñeenteel 17 milyoŋi kilomet kaare, way-dëkk ya tollu ci 300 milyoŋi nit.

 

 

5 – Goxub Tugal ab tolluwaayam tollu ci benn ñaareel 10 milyoŋi kilomet yu kaare, way dëkk ya tollu ci 750 milyoŋ ciy nit.

- Adduna ju njëkk ja walla ju yàgg ja – moom mi ngi ci xaaj bu penku bu kol-kol bi – mi ngi ame ci ñatti gox yu taqaloo, daal di sos nag benn dank (bloc) walla jóor, ñatti gox yii ñooy : Asi, Afrig ak Tugal, dara taqalewu leen lu dul yenn ci ay feeñte yu dénd yu néew : niki géej yu xat yi ak càllalay doj yi ak tund yu yaatoodi yu néew yi ag yékkatiku.

 

 

 

- Goxub Ostraali –moom moo gën a tuuti ci gox yi, te gën a rëy ci duni adduna bi- mi ngi nekk ci xaajub kol-kol bu bëj-saalum bi, ca bëj-saalum gu penku gu dankub adduna ju yàgg ja.

- Mbàmbulaan gu dal gi moo dox ci diggante ñaari gox yii di Asi ak Ostraali cig wàll, ak ñaari gox yii di Amerig gu bëj-saalum gi ak gu bëj-gànnaar gi ci geneen wàll, bu ko defee mbàmbulaan gu atlas moom dox ci diggante ñaari gox yii di Tugal ak Afrig ak ñaar yee di Amerig gu bëj-saalum gi ak gu bëj-gànnaar gi , bu ko defee mbàmbulaan gu end gi tàqale ñaari gox yii di Aseek Afrig wëlif goxub Ostraali, mbàmbulaanug bëj-saalum gi tàqale mbooleem gox yi wëlif goxub dott bu bëj-saalum bi

 

{{Wikibaatukaay}}

 

 

[[ab:Географи]]

[[ts:Ntivo-mbangu]]

[[uk:Географія]]

[[uz:Geografiya]]

[[vec:Giografia]]