Séeréer wuute gi ci sumb yi

Contenu supprimé Contenu ajouté
Abdu Xaadir KEBE (waxtaancëru)
Aucun résumé des modifications
Abdu Xaadir KEBE (waxtaancëru)
Aucun résumé des modifications
Rëdd 1 :
Séeréer genn giir la gu nekk [[Senegaal]]. Séeréer si ñoo jur Lebu yi ak [[Wolof]] yi, waaye [[wolof]] yi am nañu yeneen xeet yu ñu bawoo tam yu duli Séeréer. Siin ak Saalum mooy seeni nguur.[[Image:SererMan.jpg|thumb|left|Tisserand sérère deséeréeru [[Mbissel]] (aquarelle de l'[[David Boilat|abbé Boilat]] dans ''Esquisses sénégalaises'', [[1853]])]] SogoSoog neka Sinenekk Siin-saloumsaalum, ca [[Tekuruur]] lanilañu nékonenekkoon. DaDañoo niugàddaay tukidem SineSiin-SaloumSaalum ndax danidañu dawonedoon lislaamdaw [[Lislaam]] ak AlmoravideMuraabituun yyi (les Almoravides). AlmoravideMuraabituun yyi danudañu xeronexare (jihad)"jiyaar" ak séeréer ndaxsi, nungir duggdugal tileen lislaam,ci waLislaam, éwaaye séeréér ysi bugunuonebëgguñu loluwoon loolu. LiLii yéeplépp nag ca yonuyoonu imbratoorimbraatóor gu GhanaGana la xéwxewe woon, bobubooba imbratoorimbraatoor gi mumi ngi donedoon tàmbalee dandaanu. FofuFoofa ca SineSiin-SaloumSaalum ay SocéSoose ([[Sooninke]]), nioñoo fi donedoon deukdëkk. konKon bokkmbokkug Socé[[Soose]] ak Séeréer deukéntéci lanidëkkandoo def,la wa ébawoo, ba nopinoppi socéSoose yu bari dem nanu deukdëkki ca kaasamaas[[Kaasamaas]]. Séeréer danisi dañu donedoon sédelléséddale deukdëkk bi ci ay Lamana, ca Lamana yéepyépp ay Laman nioa fifa donefa daa nekk ay buur. MbeyMbay ak Napp, calañu loludaa lani done dundédunde. MbeyMbay (SaloumSaalum) momoo donedoon tuuruturu deukdëkk bi sogosoog neka Sinenekk Siin ak SaloumSaalum. Ba parénoppi ay Mandinke uyu djoguéjuge nguruunguuru [[Kaabu]], niow na nuñëw ca Séeréer yisa, deukdëkk ak niomñoom. [[Mandinke]] yyi ay NancoNanko (Géer) uyu Kabbu lanilañu woon, seniseeni buur (Mansa ca lakklàkku Mandinke) nioñoo leneleen dakkdàqe seeniseen rewmréew. JolaJoolaa yyi nioñoo leneleen ne ca SineSiin-SaloumSaalum baxnabaax yéepna yulépp lu nit a soxla ndaxngir mouman menteua dund amnaam na fa, te fofufoofu amnaam na ay nit wawaaye é amnuamuñu buuru deugdëgg. LiLii moyemoo tax tuxuñu nanutuxoo SineSiin ak SaloumSaalum. NancoNanko ak BuuruBuuri Séeréer yisi fi nékonenekkoon (Laman) danudañoo bolobooloo, jaxaaséjaxasoo, baaba neknekk buxeet nuwu tuddñuy wax ay GelowaarGelawaar. Gelowaar nonuGelawaar, nioñoo tabax nguruunguuru SineSiin ak SaloumSaalum. Maysa walyWaali DioneJoon moyemoo dieukjëkk neka nekk buuru SineSiin. MbeganMbegaan NdourNduur moyemoo dieukjëkk neka nekk Buuru SaloumSaalum.
Nosteg mboolaay ga (le système social) nii la tëdde woon:
Ca niom:
* Gelawaar yi ñoo neekkoon Buur yi.
*Gelowaar nio Buuri.
* Jàmbur yi ak Baadoola yi ñoo ci toppoon cig raŋ.
*Jaambuur ak Badolo nio top.
*Teug yTëgg yi (Tafax ca seniseeni lakklàkk), Lawbe yyi nioñooy seniseeni Seen, Wuudé yyi (Pal), RaabkatRàbbkat yyi (Tiriw).
* Jaam yyi, Ceddo bokk nanunañu tici jaam yyi.
Séeréer caci seniseen bopbopp, amnaam nañu: SéereerSéeréer yyu NiominkaNjominka, SineSiin rekrekk lanilañu neknekk, nappkat lanulañu tuuruit, mandinketuri lanimaandinke amlañu yor, ndax ca gelowaargelawaar lenelañu bokk. Séeréer Ndut, SafenSaefen, PalorPaloor, NoneNoon, niomñoom Séeréeru [[Kajoor]] ak [[Bawal]] lanulañu.
SéeréerSéeréeru SineSiin, moyemooy SéereeruSéeréeru SineSiin-SalumSaalum. SéereeruSéeréeru FoutaFuuta yyi naknag, leguileegi ca tukuloor yya lanulañu bokk, niomñoom nioñoo fa donedoon akay wolof tamit, CuballoKuballo yyi (nappkat unappkatu tukuloor) ak Sebbe ( ceddo tukuloor ). SéereerSéeréer ak Pël nioñoo finjëkk dieuka néknekk fofufoofu, liloolu moyemoo tax amnamu am fa ay SeereerSéeréer. Tukuloor ak Séeréer danudañuy Kalentékalante akiak Jola tamitJoolaa tam. Ndax ca cossan bicosaan, da nunee waxnanu, xetxeet niyooyu yeupyépp daniñoo bokk mam.
Séeréer ysi dadañoo nuxaw xawaa niulñuul, djolnjool, akam yaramuit degeuryaram wu dëgër. CaCi senegalSenegaal niomñooy nioñi fi dakkdàq a béurébëre.
 
SignaruGurmet walla (Siñaar) bu Gore-Ndar (Gorée-Saint-Louis) caci xetxeetu Séeréer ak tubaptubaab lanilañu bokkéjuge woon(di am njasas). [[Léopold Sédar Senghor]], dieuknjiitul présidentSenegaal ulu sénégalnjëkk séeréer la woon ca baye ambaayam, Abdoul[[Abdu DioufJuuf]] tamittam. BlaiseBlees DiagneJaañ momitmoom amit bayambaayam Séereer la woon.
Séereer boubu dieuknjëkk [[Ceddo]] lanulañu nekonenekkoon, teytay naknag cadugg nañu [[lislaam li nu né]] ( Tijjanya[[Tiijaaniya]], Muridya[[yoonu murit]]), walawalla diiney nasaraan (christianisme) ca SineSiin (Joal-Fadiouth). MissionairuNasaraanalkat tubapyi mo(le leneMissionnaires) dugguyu catubaab christianismeyi ñoo leen dugal ci diine jooju.
 
SeniSeen Sant yi geuneugën a siiw : DioufJuuf, Ngom, FayeFay, SèneSeen, SarrSaar, SenghorSeŋoor, NdourNduur, DioneJoon, DiorJoor, DiongJongu, DieyeJeey, SeckSekk, Ndong, SeyeSéy, LoumLuum, TineTin, DieneDéen, PouyePuy, ThiawCaw, MaroneMaróon, GningueÑing, DiobJóob, GadioGaajo.